Analysis of Akkhara Vithī in Khmer Grammar
ការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរតាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ដល់៨០
A Comparative Study of Khmer Alphabet Rules Mentioned in Grammar Books Published Between the 1940s and 1980s.
ដោយ គង់ សុខហេង , ២០១៣
សាស្រ្តាចារ្យដឹកនាំ៖ បណ្ឌិត វង្ស មេង
គណៈកម្មការវាយតម្លៃ៖ ១. សាស្ត្រាចារ្យ ចាន់ វឌ្ឍនា , ២. សាស្ត្រាចារ្យ ប៊ី សុខគង់
មូលន័យសង្ខេប
របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះ និយាយអំពីការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរ តាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ ដល់ ៨០ ដោយយកសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរចំនួន ៨ក្បាលជាគោល រួមមាន៖ ភាសាខ្មែរ (អៀវ កើស ១៩៤៧) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ពូវ អ៊ុម ១៩៥០) ខេមរវេយ្យាករណ៍ (រ៉ាយ ប៊ុក ១៩៥៥) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរទំនើប (សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦) វេយ្យាករណ៍ ពិសេស (អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ញិក នូវ ១៩៥៩) វចនានុក្រមខ្មែរ (ជួន ណាត ១៩៦៧ ដកយកតែផ្នែកអក្ខរវិធី) និងវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ របស់ក្រសួងអប់រំ ឆ្នាំ១៩៨២-១៩៨៦។
នៅក្នុងរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះមានបង្ហាញពីលទ្ធផលនៃការសិក្សាអំពីអក្ខរវិធី ដែលរួម មានការសិក្សាអំពីស្រៈ ព្យញ្ជនៈ និងវណ្ណយុត្តិ នៃសៀវភៅគំរូទាំង៨។ មួយវិញទៀត ខ្លឹមសារសំខាន់ចុងក្រោយក្នុងរបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះបានបង្ហាញផងដែរអំពីការវិភាគរបស់ស្មេរទៅលើការ សិក្សាអក្ខរវិធីខ្មែររបស់អ្នកនិពន្ធវេយ្យាករណ៍នៅក្នុងគំរូតាង ព្រមទាំងបង្ហាញពីការធ្វើវិចារណកម្មជា ទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ស្មេរអំពីការសិក្សាអក្ខរវិធី ដោយពន្យល់យ៉ាងច្បាស់លាស់ទៅលើការសិក្សាអំពីស្រៈ ព្យញ្ជនៈ និងវណ្ណយុត្តិ នៅក្នុងក្របខណ្ឌវេយ្យាករណ៍ប្រពៃណី និងក្នុងក្របខណ្ឌភាសាវិទ្យា។
ជំពូក១
សេចក្តីផ្ដើម
១.១. លំនាំបញ្ហានៃការស្រាវជ្រាវ
រហូតមកដល់ពេលនេះ អ្នកស្រាវជ្រាវភាសាវិទ្យាបានរកឃើញថា ភាសានៅលើពិភពលោកមានប្រមាណជាង៦០០០ភាសា ដែលនៅមានមនុស្សប្រើប្រាស់ប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃនៅឡើយ (Austin, 2008)។ ក្នុងនោះ ភាសាខ្មែរជាភាសាមួយដែលមានប្រវត្តិយូរលង់មកហើយ គឺតំណាលគ្នានឹងកំណើតជនជាតិខ្មែរដែរ។ ដោយមូលហេតុថា ភាសានេះជាភាសាដ៏ចំណាស់មួយក្នុងចំណោមភាសាដទៃទៀតក្នុងក្រុមភាសាមន-ខ្មែរ ក្នុងអម្បូរអូស្រ្តូអាស៊ី ទើបធ្វើឱ្យភាសានេះមានភាពសម្បូរបែបយ៉ាងច្រើន។ តាមទស្សនៈរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវសំខាន់ៗ ជាពិសេសទ្រឹស្តីលោក W. Schmitd (ប៊ី សុខគង់, ២០០២) ស្តីពីអត្ថិភាពនៃអម្បូរភាសាមន-ខ្មែរ ក្នុងមហាអម្បូរភាសាអូស្រ្តូអាស៊ី (អាស៊ីខាងត្បូង) គេអាចកំណត់បានថា ភាសាខ្មែរគឺជាភាសាមេមួយដូចភាសាមនដែរ ហើយដែលបានបន្តអត្ថិភាពជាភាសាផ្លូវការនៅក្នុងរដ្ឋមួយ និងជាគ្រាមភាសានៅក្នុងប្រទេសដទៃមួយចំនួនទៀត។
ប៉ុន្តែ ធម្មតាវត្ថុអ្វីក្នុងលោកដែលកើតឡើងហើយត្រូវមានបទបញ្ញត្តិ ច្បាប់ វិធាន របៀបបែប ផែនដូចជាភាសា អក្សរជាតិ មនុស្ស សត្វ អសង្ហារិម សង្ហារិម ប្រទេសជាតិជាដើម។ ភាសាអក្សរ ជាតិត្រូវមានបទបញ្ញត្តិ ច្បាប់ វិធាន ដើម្បីនឹងធ្វើភាសា អក្សរជាតិនោះឲ្យមានរបៀបរៀបរយ ត្រឹម ត្រូវតាមក្បួនខ្នាត ងាយនឹងសម្គាល់ ចំណាំ ងាយនឹងសិក្សារៀនសូត្រ ជាហេតុធ្វើភាសានិងអក្សរ ជាតិនោះឲ្យមានតម្លៃក្នុងលោក។ ព្រោះហេតុដូច្នេះហើយបានជាអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតទាំងឡាយមាន បំណងចង់ឲ្យអ្នកសរសេរនិងនិយាយទៅតាមក្បួនខ្នាត សរសេរអក្សរទៅតាមអក្ខរាវិរុទ្ធ រចនាភាសា អក្សរនោះទៅតាមសម័យនិយម កែប្រែភាសា អក្សរតាមការវិវត្តរបស់សង្គម ឲ្យចូលក្នុងចំណោម នឹងគេបាន។ អាស្រ័យហេតុខាងលើនេះ បានជាអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតខាងអក្សរសាស្ត្របានខិតខំស្ថាបនា នូវវិជ្ជាមួយហៅថា «វេយ្យាករណ៍»(រ៉ាយ ប៊ុក ១៩៥៥)។
១.២. ចំណោទបញ្ហានៃការស្រាវជ្រាវ
វេយ្យាករណ៍នេះរមែងមានការប្រែប្រួលវិវត្តទៅតាមសម័យកាលរបស់សង្គមមនុស្សពីសម័យ មួយទៅសម័យមួយ។ និយាយបែបនេះព្រោះថាភាសាជារបស់សង្គមមនុស្ស បើសង្គមមានការប្រែប្រួល ភាសាក៏មានការប្រែប្រួល ឯក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ក៏វិវត្តទៅតាមនោះដែរ។ ដោយឡែក ចំពោះប្រទេសកម្ពុជាយើង របត់ប្រវត្តិសាស្ត្របានផ្លាស់ប្តូរជាបន្តបន្ទាប់ និងមានសង្គ្រាមជាច្រើនលើកច្រើនសា។ ក្នុងនោះវិស័យអក្សរសាស្ត្រជាតិក៏មានការប្រែប្រួលជាបន្តបន្ទាប់។ យើងសង្កេតឃើញអក្សរខ្មែរដែលបុព្វបុរសបានចារឹកទុកនៅលើផ្ទាំងសិលាចាប់តាំងពីសម័យបុរេអង្គរ សម័យអង្គរ និងក្រោយអង្គរមានការវិវត្តជាហូរហែ។ ប៉ុន្តែ សម័យកាលទាំងនោះ យើងពុំឃើញមានការចងក្រងជាក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ច្បាស់លាស់អ្វីទេ។ លុះមកដល់សតវត្សទី២០ ក្នុងកំឡុងព.ស. ២៤៨៨ (ប្រហែលគ.ស. ១៩៤៥?) ទើបមានការចងក្រងបោះពុម្ពផ្សាយសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែររបស់លោកពូវ អ៊ុម ដោយក្រុមវិទ្យាសាស្ត្រក្រសួងសិក្សាធិការ(ពូវ អ៊ុម ១៩៥០)។ បន្ទាប់មកទៀត លោកអៀវ កើស ក៏បាននិពន្ធចងក្រងសៀវភៅភាសាខ្មែរនៅឆ្នាំ១៩៤៧ ហើយក៏មានការតែងនិពន្ធក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ខ្មែរជាហូរហែមក មានលោកសៀន ខ័នឌី, រ៉ាយ ប៊ុក, អ៊ុយ ជួន, សម្តេចព្រះ សង្ឃរាជជួន ណាត, ឃួន សុខម្ភូ, កេង វ៉ាន់សាក់, និងក្រសួងអប់រំក្នុងកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៨០។ លុះតពីនោះមកទៀត យើងពុំឃើញមានការនិពន្ធចងក្រងជាក្បួនវេយ្យាករណ៍ជាថ្មីទៀតឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់នោះគឺស្មេរពិនិត្យឃើញថា ក្នុងចំណោមសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែររបស់អ្នកនិពន្ធដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ មានអន្លើខ្លះមិនមានការឯកភាពគ្នាទេ តួយ៉ាងដូចជាការកំណត់ចំនួនស្រៈ វណ្ណយុត្តិ ខណ្ឌសញ្ញាមិនត្រូវគ្នា ក៏ដូចជាកំណត់តួអក្សរ «អ» ថាជាព្យញ្ជនៈឬអត់ជាដើម។ អ្នកខ្លះថាស្រៈមាន២០តួ អ្នកខ្លះថាស្រៈមាន២១តួ ឯអ្នកខ្លះទៀតថាស្រៈមានតែ១៧តួទេ។ ចំណែកវណ្ណយុត្តិ សៀវភៅខ្លះថាមាន៩យ៉ាង ខ្លះថាមាន១១ ខ្លះថាមាន១៥ ខ្លះថាមាន១៦ ខ្លះថាមាន១៩ ខ្លះថា២១ និងសៀវភៅខ្លះទៀតថាមាន៣០យ៉ាង។ ដូច្នេះ ដើម្បីចង់ឲ្យជ្រាបច្បាស់ពីដំណើរវិវត្តន៍នៃក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ(អក្ខរវិធី)តាំងពីសម័យលោក ពូវ អ៊ុម រហូតដល់សម័យទសវត្សឆ្នាំ៨០ មានលក្ខណៈខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងណាៗនោះ ស្មេរក៏សម្រេចចិត្តជ្រើសរើសយកប្រធានបទ «ការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរ តាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ ដល់៨០» នេះមកធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ដើម្បីបានជាគន្លឹះដល់អ្នកសិក្សាភាសាវិទ្យាជំនាន់ក្រោយ។
១.៣. គោលបំណងនៃការស្រាវជ្រាវ
ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពី «ការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរ តាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ៤០ ដល់៨០» នេះ ស្មេរមានបំណងចង់រកឲ្យឃើញពីភាពខុសគ្នានៃការសិក្សាអក្ខរវិធីខ្មែរ តាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៤៥ ដែលខ្មែរយើងចាប់ផ្តើមមានសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ដំបូងរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៨៦ ដែលក្រសួងអប់រំបានបោះពុម្ពផ្សាយ សៀវភៅវេយ្យាករណ៍ថ្នាក់ទី៨ចុងក្រោយគេ សម្រាប់សិក្សានៅតាមសាលារៀនរបស់រដ្ឋ។
របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះនឹងផ្តល់សារៈសំខាន់ក្នុងការចូលរួមចំណែកអភិវឌ្ឍអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ជាពិសេសផ្នែកការសិក្សាភាសាវិទ្យា។ ម្យ៉ាងវិញទៀត របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះក៏អាចបំផុសស្មារតីដល់អ្នកសិក្សាគ្រប់ស្ថាប័នឲ្យងាកមកចាប់អារម្មណ៍លើវិស័យអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ជាពិសេសការប្រើប្រាស់វេយ្យាករណ៍បានត្រឹមត្រូវតាមក្បួនខ្នាត ពោលគឺនិយាយបានត្រឹមត្រូវ សរសេរបានត្រឹមត្រូវ។ល។ ទោះបីជារបាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះល្អក្តី មិនល្អក្ដី ក៏ស្មេរខិតខំទៅតាមលទ្ធភាពដើម្បីបានជាទុនសម្រាប់អ្នកស្រាវជ្រាវជំនាន់ក្រោយបន្តទៀត។
១.៤. វិសាលភាពនិងដែនកំណត់នៃការស្រាវជ្រាវ
ក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពី «ការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរ» នេះ ស្មេរផ្តោតសំខាន់ទៅលើសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ដល់ឆ្នាំ៨០ ហើយសិក្សាតែទៅលើគំរូចំនួន៨(ប្រាំបី) នៃសៀវភៅវេយ្យាករណ៍តែប៉ុណ្ណោះ ដែលរួមមាន៖
- ភាសាខ្មែរ (អៀវ កើស ១៩៤៧)
- វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ពូវ អ៊ុម ១៩៥០)
- ខេមរវេយ្យាករណ៍ (រ៉ាយ ប៊ុក ១៩៥៥)
- វេយ្យាករណ៍ខ្មែរទំនើប (សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦)
- វេយ្យាករណ៍ពិសេស (អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦)
- វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ញិក នូវ ១៩៥៩)
- វចនានុក្រមខ្មែរ (ជួន ណាត ១៩៦៧ ដកយកតែផ្នែកអក្ខរវិធី)
- វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ក្រសួងអប់រំ ១៩៨២-១៩៨៦)
ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត ចំពោះអក្ខរៈដែលស្មេរលើកយកមកសិក្សានេះ មិនបានផ្តោតជា សំខាន់ទៅលើការវិភាគអំពីសូរវិទ្យាទេ គឺស្មេរសិក្សាត្រឹមតែចំនួននិងសញ្ញានៃតួអក្ខរៈ ពោលគឺចំនួន និងសញ្ញានៃស្រៈ ព្យញ្ជនៈ និងវណ្ណយុត្តិតែប៉ុណ្ណោះ។
១.៥. រចនាសម្ព័ន្ធនៃការស្រាវជ្រាវ
ការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះចែកចេញជា៦ជំពូកដូចខាងក្រោម៖
ជំពូក១៖ សេចក្តីផ្តើម បង្ហាញពីលំនាំបញ្ហា ចំណោទបញ្ហា គោលបំណងវិសាលភាពនិង ដែនកំណត់ និងរចនាសម្ព័ន្ធនៃការស្រាវជ្រាវ។
ជំពូក២៖ ការរំលឹកទ្រឹស្តី បង្ហាញពីនិយមន័យនៃបញ្ញត្តិមូលដ្ឋានទាក់ទងនឹងប្រធានបទ (បង្ហាញពីអក្ខរវិធី និងប្រវត្តិវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ) និងបង្ហាញពីទ្រឹស្តីមួយចំនួនដែលយកមកប្រើប្រាស់ក្នុងការសិក្សា។
ជំពូក៣៖ វិធីសាស្ត្រស្រាវជ្រាវ និយាយពីគម្រោងវិភាគ ប្រភេទនិងប្រភពទិន្នន័យ ដំណើរការជ្រើសរើសសំណាកគំរូ និងវិធីសាស្ត្រស្រាវជ្រាវ។
ជំពូក៤៖ លទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវ គឺបង្ហាញអំពីទិន្នន័យ និងរបៀបនៃការសិក្សាអក្ខរវិធីតាមរយៈសៀវភៅសំណាកគំរូទាំងប្រាំបី ដោយចែកចេញជាបួនផ្នែក គឺ ស្រៈ ព្យញ្ជនៈ វណ្ណយុត្តិ និង ខណ្ណសញ្ញា។
ជំពូក៥៖ វិភាគលើលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវ គឺវិភាគទៅលើស្រៈ វិភាគលើព្យញ្ជនៈ និង វិភាគលើវណ្ណយុត្តិ។
ជំពូក៦៖ សេចក្តីសន្និដ្ឋាននិងការផ្តល់អនុសាសន៍ គឺបង្ហាញពីការសន្និដ្ឋានទៅលើលទ្ធ-ផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ព្រមទាំងលើកអនុសាសន៍សម្រាប់កែលម្អ។
ជំពូក២
ការរំឭកទ្រឹស្តី
២.១. បញ្ញត្តិមូលដ្ឋានទាក់ទងនឹងប្រធានបទ
២.១.១. ប្រវត្តិវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ
យោងតាមសៀវភៅខេមរវេយ្យាករណ៍របស់លោក រ៉ាយ ប៊ុក (១៩៥៥) បានបង្ហាញថា ការសិក្សាអំពីក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ គឺធ្វើតាំងពីបុរាណកាលខាងបូព៌ាទ្វីបនិងបស្ចិមទ្វីប។ ការស្រាវជ្រាវនៃបណ្ឌិតវេយ្យាករណសាស្ត្រហិណ្ឌូដែលមានបណ្ឌិតបានិនីជាប្រធាន ក្នុងសតវត្សទី៤មុនគ.ស. មានកិត្តិសព្ទល្បីល្បាញអស្ចារ្យពន់ពេក។ វេយ្យាករណ៍សាស្ត្រខាងបស្ចិមប្រទេសគឺជនជាតិក្រិចជាអ្នកបង្កើត។ ពួកបណ្ឌិតវេយ្យាករណ៍សាស្ត្រនៅទីក្រុងអាលេកសង់ឌ្រី សុទ្ធតែពួកបណ្ឌិតអក្សរសាស្ត្រ មានបំណងចង់រចនាកាព្យនិទាន បណ្ឌិត អូមែរ(Homère)ឲ្យបានបរិសុទ្ធស្អាត។ ពួកនេះបានកំណត់នូវវិធានការខ្លះនៃវេយ្យាករណ៍។ មានពួកបណ្ឌិតវេយ្យាករណ៍នៅទីក្រុងប៉ែរកាម(ប្រទេសអាស៊ីមីណើរ)ជាបច្ចាមិត្រពួកអាលេកសង់-ដ្រាំង បានទទួលពីបណ្ឌិតនេះនូវបញ្ជីរាយពាក្យដែលគេមិនប្រើ។ ពួកបណ្ឌិតនេះយល់ថាត្រូវទុក ពាក្យដែលមានន័យផ្ទុយអហេតុកវិជ្ជា(anomalie)សភាពខុសពីធម្មតា ជាបទបញ្ញត្តិច្បាប់ភាសា, អ្នក ដែលយល់ផ្ទុយពីនេះគឺជាពួកហេតុកវិជ្ជា(analogy)។ លោក ដឺនិស ដឺស្ត្រាស់ (សតវត្សទី១មុនគ.ស.) បាននិពន្ធនូវសៀវភៅមួយឈ្មោះថា «តម្រាវេយ្យាករណ៍» ដែលមានអានុភាពផ្សាយអស្ចារ្យ ហើយវេយ្យាករណ៍នេះគេចាត់ទុកជាក្បួនស្វ័យរាជក្នុងពេលនោះ។ ក្នុងសតវត្សទី២នៃគ្រិស្តសករាជ លោក អប៉ូលូនីយស ឌិស្កូល បាននិពន្ធដោយជាក់លាក់នូវតម្រារូបសាស្ត្រ (morphology)។ ពួករ៉ូម៉ាំងបានខំព្យាយាមសិក្សាវេយ្យាករណ៍យ៉ាងស្វាហាប់ តែមិនសូវបានផល។ ពួកនេះបានប្រែនូវអវសានសព្ទភាសាក្រិចជាភាសាឡាតាំង។ នៅមធ្យមយុគ គ្មានការរីកចម្រើនខាងការសិក្សាវេយ្យាករណ៍ទេ។ នៅសតវត្សទី១៦ និងដើមសតវត្សទី១៧ ពួកបណ្ឌិតខាងវេយ្យាករណ៍បារាំង គឺមានតែពួកចេះភាសាសាស្ត្រសុទ្ធៗ មិនដឹងនូវប្រវត្តិភាសាសាស្ត្រ ហើយច្រើនប្រកាន់នូវទស្សនវិជ្ជាហួសហេតុ។ ការរៀបចំបែងចែកពាក្យខាងភាសាបារាំងនេះកើតឡើងដោយភាគច្រើនចំពោះការព្យាយាមនៃពួកបណ្ឌិតនេះបានជាមានពាក្យផ្ទុយ ពាក្យសុខុម។ តាំងពីកើតសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ប៉ូររ៉្វាយ៉ាល់(១៦៦០) មានគេនិពន្ធសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ជាច្រើន។ អ្នកនិពន្ធបានខំស្វែងរកគោលការណ៍ជាសមូហភាពរវាងគ្រប់ភាសាទាំងអស់។ ចំពោះអ្នកនិពន្ធវេយ្យាករណ៍ មានលោក បូហ្សេ លោកកុងឌីយ៉ាក់ លោក ឌុយម៉ារសេស៍ លោក ដេស្ទុត្តដឺត្រាស៊ី។ ចុងសតវត្សទី១៨ មានព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ក្នុងប្រវត្តិ- សាស្ត្រ គឺការរកឃើញភាសាសំស្ក្រឹត។ ក្រោយមក «វេយ្យាករណ៍ទូទៅ» នឹងបាត់ ហើយលេច ចេញនូវ «វេយ្យាករណ៍តាមប្រវត្តិសាស្ត្រនិងប្រៀបធៀប» វិញ។ របៀបនៃការពិសោធត្រូវរបៀបសំដែងហេតុផលមានអានុភាពជាលំដាប់តទៅមានភាសាវិទូបីនាក់យ៉ាងចំណានជាងគេ ត្រង់ប្រើតម្រាសំដែងហេតុផល គឺលោក ប៉ូប្ប (គ.ស.១៨៣៣) ក្នុងសៀវភៅ «វេយ្យាករណ៍ប្រៀបធៀបចំពោះភាសាឥណ្ឌា-សែរម៉ានិក» លោក សាកុប គ្រីម្យ (គ.ស.១៨១៩) ក្នុងសៀវភៅ«វេយ្យា-ករណ៍អាល្លឺម៉ង់» លោក ហ្រ្វេដេរិក ឌីយេ(គ.ស.១៨៣៦) ក្នុងសៀវភៅ «វេយ្យាករណ៍ប្រៀបធៀបភាសារ៉ូម៉ាន» តែការស្វែងរកបែបនេះ ចូលទៅក្នុងវិជ្ជាមួយដែលហៅថាភាសាសាស្ត្រ។
ចំណែកឯប្រវត្តិនៃវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ គេពិបាកនឹងស្រាវជ្រាវរកប្រភពដើមណាស់ ព្រោះ វេយ្យាករណ៍ខ្មែរមានបច្ច័យទាក់ទងនឹងវេយ្យាករណ៍បាលីសំស្ក្រឹត។ ឯវេយ្យាករណ៍បាលីសំស្ក្រឹត ប្រហែលជាមានបណ្ឌិតបាននិពន្ធតាំងពីសម័យអង្គរធំ ព្រោះមានសិលាចារឹកជាភាសាសំស្ក្រឹត។ ប៉ុន្តែក្រោយមក មានសៀវភៅកច្ចាយនូបម្ភកៈរបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត, វេយ្យាករណ៍ សំស្ក្រឹត របស់ព្រះពោធិវង្ស ហួត តាត, សៀវភៅវេយ្យាករណ៍បាឋរបស់លោកអាចារ្យ អ៊ុក ជា, វេយ្យាករណ៍ខ្មែរថ្នាក់មច្ឆិមដ្ឋាននិងឧត្តមដ្ឋានរបស់លោក ពូវ អ៊ុម ។ល។
២.១.២. និយមន័យ
២.១.២.១. វេយ្យាករណ៍
ពាក្យ «វេយ្យាករណ៍» ត្រូវនឹងភាសាបារាំងថា «grammaire» និងភាសាអង់គ្លេសថា «grammar» ត្រូវបានគេឲ្យន័យស្រដៀងៗគ្នាជាច្រើន។ សៀវភៅវចនានុក្រមខ្មែររបស់ពុទ្ធសាសន-បណ្ឌិត្យបានពន្យល់ន័យនៃវេយ្យាករណ៍ថា «វេយ្យាករណ៍» មកពីពាក្យបាលីថា «វេយ្យាករណ» និងសំស្ក្រឹតថា «វៃយា-ករណ ឬ វ្យាករណ» ដែលមានន័យថា ការធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់, ឲ្យប្រាកដ; ការពន្យល់; ពាក្យអធិប្បាយ; ពាក្យដោះស្រាយ; ពាក្យរាយ; ទំនាយ; ឈ្មោះអង្គនៃពុទ្ធភាសិត (បាលីភាសា ឮ) មួយយ៉ាងជាពាក្យរាយ (មិនមែនគាថា, បាលី ជាពាក្យរាយនេះហៅវេយ្យាករណបាឋវិញក៏បាន); គម្ពីរប្រាប់គោលរបស់ភាសា, មូលរបស់ភាសា។
ក្រៅពីនិយមន័យនៅក្នុងសៀវភៅវចនានុក្រមខ្មែរ យើងឃើញមានការឲ្យន័យប្លែកពីគ្នា បន្តិចបន្តួចផ្សេងទៀតដូចជា អ្នកវេយ្យាករណ៍បុរាណខ្មែរថា «វេយ្យាករណ៍» គឺជាការធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់ ឲ្យប្រាកដ, ការពន្យល់…(អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦)។ «វេយ្យាករណ៍» ជាក្បួនបង្រៀនអក្ខរវិធីដើម្បីពោល, សរសេរឲ្យបានត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់អក្សរសាស្ត្រ(សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦)។ «វេយ្យាករណ៍» ជា ក្បួនបង្រៀនវិធីអក្ខរៈដើម្បីនិយាយត្រឹមត្រូវ សរសេរត្រឹមត្រូវក្នុងភាសាខ្មែរ(ពូវ អ៊ុម ១៩៥០)។
ចំណែកអ្នកភាសាវិទ្យាវិញបានឲ្យនិយមន័យ «វេយ្យាករណ៍» ថាជាភាសាវិទ្យាអនុវត្តចំពោះភាសាណាមួយដើម្បីពន្យល់និងចងក្រងក្បួនវិធីទ្រទ្រង់ភាសា ហើយនឹងប្រើភាសាឲ្យបានត្រឹមត្រូវ (កេង វ៉ាន់សាក់ ១៩៦៦)។ ក្នុងន័យនេះ លោកកេង វ៉ាន់សាក់(១៩៦៦)បានផ្តល់និយម-ន័យឲ្យពាក្យសំខាន់បីយ៉ាងគឺ៖ វេយ្យាករណ៍ជាវិទ្យាអនុវត្តចំពោះភាសាណាមួយដែលជាក្បួនវិធី។ វេយ្យាករណ៍សាស្ត្រជាកម្រងក្បួនវិធីផ្ទាល់របស់ភាសា ហើយនឹងក្បួនវិធីរបស់អ្នកវេយ្យាករណ៍។ វេយ្យាករណ៍វិទ្យាជាមុខវិទ្យាដែលសិក្សាវិនិច្ឆ័យអំពីវេយ្យាករណ៍ដើម្បីចងក្រងក្បួនវិធីទ្រទ្រង់ភាសា និងប្រើភាសាឲ្យបានសមហេតុសមផល។ រីឯនៅក្នុងវចនានុក្រមអេឡិចត្រូនិច អុក្សហ្វត (Oxford Advanced Learner’s Dictionary) បានពន្យល់ថា វេយ្យាករណ៍គឺជាក្បួនក្នុងភាសាមួយសម្រាប់ការផ្លាស់ប្តូរទម្រង់នៃពាក្យ និងការចងសម្ព័ន្ធនៃពាក្យនៅក្នុងល្បះ (Grammar is the rules in a language for changing the form of words and joining them into sentences)។ ដូចគ្នានេះដែរ វចនានុក្រមអេឡិចត្រូចនិច អិនកាតា (Encarta Dictionary) ក៏បានឲ្យនិយមន័យវេយ្យាករណ៍ថា វេយ្យាករណ៍គឺជា ប្រព័ន្ធនៃក្បួនខ្នាតរបស់ពាក្យដែលត្រូវបានដាក់ចងសម្ព័ន្ធគ្នាជាល្បះ ឬជាក្បួនសម្រាប់ការនិយាយឬសរសេរភាសាមួយជាក់លាក់ ឬការវិភាគពីក្បួនខ្នាតនៃទិដ្ឋភាពជាក់លាក់មួយនៃភាសា (the system of rules by which words are formed and put together to make sentences or the rules for speaking or writing a particular language, or an analysis of the rules of a particular aspect of language.)។
២.១.២.២. ប្រៀបធៀប
យោងតាមសៀវភៅវចនានុក្រមខ្មែររបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ (១៩៦៧) បានពន្យល់ថា៖ «ប្រៀប» (កិ.) ធៀប, ប្រដូច ។ ប្រៀបធៀប ធៀបប្រដូច, ប្រដូចដោយធៀបគ្នា ។ ប្រៀបផ្ទឹម ផ្ទឹមប្រដូចគ្នា ។ ប្រៀបប្រាយ ដែលផ្សែផ្សំប្រដូចគ្នា : និយាយប្រៀបប្រាយ; សម្ដីប្រៀបប្រាយ។ ពាក្យប្រៀប ពាក្យប្រដូច។ ចាញ់ប្រៀបគេ ចាញ់គេដោយការប្រៀបផ្ទឹម គឺបើប្រៀបផ្ទឹមនឹងគេឃើញថាអន់ជាងគេ ដោយកលឧបាយណាមួយ, ចាញ់កលឧបាយគេ។ មានប្រៀបលើគេ មានតម្លែលើគេដោយការប្រៀបផ្ទឹម គឺបើប្រៀបផ្ទឹមនឹងគេ ឃើញថាគ្រាន់បើជាងគេ ។ រីឯ «ធៀប» (កិ.) ផ្គូរបស់ច្រើនមុខប៉ាន់មើលឲ្យដឹងថាខាងណាល្អ-អាក្រក់ ឬខាងណាតិច-ច្រើនជាងគ្នាជាដើម : ធៀបគ្នាមើលទៅ ឃើញថារបស់អ្នកគ្រាន់បើជាងរបស់ខ្ញុំ។ ប្រើជាមួយនឹងពាក្យ ប្រៀប ក៏មាន : ប្រៀបធៀប គឺប្រដូចដោយធៀបគ្នាមើល។
២.១.២.៣. អក្សរឬអក្ខរៈ
វចនានុក្រមខ្មែរ(១៩៦៧)ឲ្យនិយមន័យអក្សរឬអក្ខរៈថា ជាស្នាមគំនូសមានតួរាងផ្សេងៗសម្រាប់ប្រើសរសេរកត់ត្រាពាក្យសម្ដីនិងសេចក្ដីទាំងពួង។ អក្សរចែកជាពីរពួកគឺព្យញ្ជនៈនិងស្រៈ ។
លោក រ៉ាយ ប៊ុក(១៩៥៥) ឲ្យនិយមន័យថា អក្សរគឺជាស្នាមគំនូសមានតួរាងផ្សេងៗសម្រាប់ប្រើសរសេរកត់ត្រាពាក្យសម្ដីនិងសេចក្ដីទាំងពួង ប្រើមិនចេះអស់។ អក្សរមានពីរយ៉ាងគឺព្យញ្ជនៈ និងស្រៈ ។
លោក សៀន ខ័នឌី(១៩៥៦) និងលោក អ៊ុយ ជួន(១៩៥៦) ឲ្យនិយមន័យដូចគ្នាថា អក្សរគឺជាសូរសំឡេងដែលលាន់ឮប្រាកដឡើងមួយ(ស័ព្ទ) ស្នាមគំនូសជាតួរាងដែលល្មមកំណត់ចំណាំបានតាមស្រួលមួយ(តួអក្សរ)។
តាមនិយមន័យខាងលើនេះ គេបានបែងចែកអក្ខរៈជាពីរគឺស្រៈនិងព្យញ្ជនៈ។ ចំណែកលោកបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ (២០១៣) បានបែងចែកអក្ខរៈឬអក្សរជាបី គឺស្រៈ ព្យញ្ជនៈ និងវណ្ណយុត្តិ។
ដូច្នេះ ការសិក្សាអំពីអក្ខរវិធីនេះ គឺយើងសិក្សាទាំងស្រៈផង ព្យញ្ជនៈផង និងវណ្ណយុត្តិផង។ ប៉ុន្តែដោយស្មេរឃើញមានភាពមិនច្បាស់លាស់ក្នុងការបែងចែកវណ្ណយុត្តិនិងខណ្ឌសញ្ញានៃសៀវភៅសិក្សាគំរូនេះ ទើបស្មេរបន្ថែមខណ្ឌសញ្ញាមួយទៀតមកសិក្សាផងដែរ។
២.១.២.៤. ព្យញ្ជនៈ
ព្យញ្ជនៈគឺជាគ្រឿងសម្គាល់ អាការៈសម្តែងឲ្យឃើញច្បាស់(អៀវ កើស ១៩៤៧)។
ព្យញ្ជនៈគឺជាតួអក្សរដែលសម្រាប់ផ្សំជាមួយនឹងស្រៈ, លុះតែមានស្រៈផ្សំផង ទើបកើតច្បាស់ប្រាកដជាសម្ដីឡើងបាន (វចនានុក្រមខ្មែរ ១៩៦៧) ។
ព្យញ្ជនៈគឺជាតួអក្សរដែលសម្រាប់ផ្សំជាមួយនឹងស្រៈឲ្យកើតជាសំដីឡើងបាន (ញិក នូវ ១៩៥៩)។
ព្យញ្ជនៈគឺអក្សរធ្វើឲ្យប្រាកដ(សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦)។
ព្យញ្ជនៈគឺអក្សរធ្វើនូវសេចក្តីឲ្យប្រាកដ(អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦)។
ព្យញ្ជនៈ គឺជាសូរសំឡេងដែលកើតមកពីដំណើរខ្យល់តាមបំពង់សំឡេង បន្លឺឡើងដោយមានទំនប់ប្រកបដោយភាពពុំច្បាស់លាស់ (ក្រសួងអប់រំ, ១៩៨០)។
ចំណែកលោកបណ្ឌិត នៅ ស៊ុន បានឲ្យនិយមន័យថា ព្យញ្ជនៈគឺជាសូរនៃការបន្លឺ មានប្រទះនឹងឧបសគ្គឬទំនប់ (ទាំងអស់ក្តី ខ្លះក្តី) ដែលកើតឡើងក្នុងចំណុចមួយឬច្រើននៃប្រដាប់បន្លឺ។ វត្តមាននៃឧបសគ្គឬទំនប់ទៅលើដំណើរខ្យល់បង្កឲ្យមានជាសូរព្យញ្ជនៈ (ប៉ិញ សឿន, រំព្ញកទ្រឹស្តី នានាទាក់ទងនឹងសូរ សទ្ទតា និងគ្រាមភាសា, ទស្សនាវដ្តីសង្គមសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រ ឆ្នាំទី៤៣ លេខ៨២, ២០១៣)។
លោក ប៉ិញ សឿន(២០១៣)បានធ្វើការសំយោគព្យញ្ជនៈក្នុងក្របខណ្ឌវេយ្យាករណ៍និង ភាសាវិទ្យាថា ជាឯកតាពីររបស់ភាសា(សញ្ញាភាសានិងសូរសព្ទភាសា) ដែលធ្វើឲ្យសេចក្តីប្រាកដ ឡើង ហើយផ្សំជាមួយឯកតាដៃគូរបស់វាគឺស្រៈ ក្នុងបុព្វហេតុបង្កើតជាខ្សែសម្តីឡើង ហើយធ្វើឲ្យ ឯកតាជាដៃគូ(ស្រៈ)មានលក្ខណៈសម្របតាមអានុភាពខ្លួនវា។
២.១.២.៥. ស្រៈ
ស្រៈគឺជាសូរសំឡេង(អៀវ កើស ១៩៤៧)។
ស្រៈគឺជាអក្សរដែលអាចបញ្ចេញសំឡេងខ្លួនឯងបានផង អាចនាំព្យញ្ជនៈឲ្យចេញសំឡេងបាន មានសូរឮតាមរំពងរបស់ព្យញ្ជនៈ(រ៉ាយ ប៊ុក ១៩៥៥, វចនានុក្រមខ្មែរ ១៩៦៧)។
ស្រៈគឺជាអក្សរដែលអាចបញ្ចេញសំឡេងខ្លួនឯងបានផង អាចនាំព្យញ្ជនៈឲ្យចេញសំឡេងបានផង មានសូរឮតាមរំពងរបស់ព្យញ្ជនៈផង(សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦, អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦)។
ស្រៈគឺជាគំនូសដែលអាចបញ្ចេញសំឡេងខ្លួនឯងបានផង អាចនាំព្យញ្ជនៈឲ្យចេញសំឡេងបានផង មានសូរលាន់ឮតាមរំពងរបស់ព្យញ្ជនៈផង(ញិក នូវ ១៩៥៩)។
ស្រៈគឺជាសូរសំឡេងដែលកើតមកពីដំណើរខ្យល់តាមបំពង់សំឡេង បន្លឺឡើងដោយគ្មាន ទំនប់ ប្រកបដោយភាពច្បាស់លាស់(ក្រសួងអប់រំ, ១៩៨០)។
២.១.២.៦. វណ្ណយុត្តិ
វណ្ណយុត្តិគឺជាគ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ប្រើផ្សំជាមួយនឹងអក្សរ(រ៉ាយ ប៊ុក ១៩៥៥, វចនានុក្រមខ្មែរ ១៩៦៧)។
វណ្ណយុត្តិគឺជាគ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ប្រើផ្សំជាមួយនឹងអក្សរ ដើម្បីនឹងបំពេញក្នុងការប្រើកុំឲ្យខ្វះខាត(អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦)។
វណ្ណយុត្តិគឺជាគ្រឿងប្រើជាមួយនឹងអក្សរ ដើម្បីសម្រួលក្នុងការប្រើសំឡេងទៅតាមសេចក្តីត្រូវការ(ញិក នូវ ១៩៥៩)។
វណ្ណយុត្តិគឺជាសញ្ញាទាំងឡាយដែលគេបន្ថែមលើតួអក្ខរាដើម្បីលំអៀងសូរសព្ទពីលំនាំ ដើម ឬធ្វើលក្ខខណ្ឌសេចក្តីឲ្យមានសង្កាត់ច្បាស់លាស់(សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦)។
វណ្ណយុត្តិគឺជាសញ្ញាដែលបន្ថែមលើតួអក្ខរៈដើម្បីនឹងលំអៀងសព្ទវែងជាខ្លី ឬលំអៀងសព្ទ ឲ្យប្លែកពីសព្ទដើម ឬកាត់ពាក្យក្នុងប្រយោគជាសង្កាត់ដើម្បីឲ្យលះសេចក្តី (ពូវ អ៊ុម ១៩៥០)។
វណ្ណយុត្តិជាសញ្ញាសម្រាប់កែលំអៀងស្រៈនិងព្យញ្ជនៈឲ្យបែរទៅតាមត្រូវការ (អៀវ កើស ១៩៤៧)។
២.១.២.៧. ខណ្ឌសញ្ញា
ខណ្ឌសញ្ញាគឺជាសញ្ញាផ្សេងៗដែលប្រើសម្រាប់កាត់ចែកការសរសេរជាវគ្គ ជាអន្លើ ជាប្រ- យោគ ជាវាក្យ(អៀវ កើស ១៩៤៧)។
ខណ្ឌសញ្ញាគឺជាពួកវណ្ណយុត្តិដែលប្រើខណ្ឌសេចក្តីជាសង្កាត់(សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦)។
ចំណែកសៀវភៅវចនានុក្រមខ្មែររបស់ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត(១៩៦៧) បានឲ្យន័យថា ខណ្ឌសញ្ញាជាសញ្ញាមានរូបយ៉ាងនេះ (។) សម្រាប់ប្រើរាំងឃ្លា ឬសង្កាត់នៃសេចក្ដីមួយៗឲ្យដាច់ស្រឡះដោយឡែកពីគ្នា។
២.២. ទ្រឹស្តីដែលប្រើប្រាស់ក្នុងការសិក្សា
២.២.១. ទ្រឹស្តីបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ
លោកបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ(២០១៣) បានបែងចែកអក្សរ(អក្ខរៈ)ជាបីគឺ ស្រៈ ព្យញ្ជនៈ និង វណ្ណយុត្តិ។ ហើយនៅក្នុងការសិក្សាអំពីអក្ខរៈនេះ គេត្រូវឈរលើគោលការណ៍បីយ៉ាង គឺទី១ សញ្ញា ទី២ ឈ្មោះ និងទី៣ សូរ។
លោកបណ្ឌិតបានមានប្រសាសន៍ទាក់ទងនឹងអក្ខរៈនេះថា ក្នុងការសិក្សាអំពីស្រៈឬព្យញ្ជនៈ គេត្រូវបែងចែកឲ្យច្បាស់រវាងការសិក្សាក្នុងក្របខណ្ឌវេយ្យាករណ៍ប្រពៃណី និងការសិក្សាវិភាគក្នុង ក្របខណ្ឌសូរវិទ្យា។ ទាក់ទងនឹងបញ្ហាស្រៈ និងព្យញ្ជនៈនេះ លោកបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ បានពន្យល់ទៀតថា «ុំ ំ ាំ ះ» គឺជាស្រៈពិតប្រាកដនៅក្នុងក្របខណ្ឌវេយ្យាករណ៍ប្រពៃណី ប៉ុន្តែវា មិនមែនជាស្រៈទេនៅក្នុងក្របខណ្ឌសូរវិទ្យា។ រីឯអក្សរ អ លោកបណ្ឌិតអះអាងជាដាច់ខាតគឺជាព្យញ្ជនៈ ពុំមែនជាស្រៈទេ ព្រោះគាត់បានពិសោធអានអក្សរ អ នេះជាមួយម៉ាស៊ីនវិភាគ អស់ជាច្រើនដងច្រើនសារ កាលលោកនៅសិក្សានៅប្រទេសបារាំង។ ជាលទ្ធផល គឺរលកសញ្ញានៃម៉ាស៊ីនបង្ហាញថា អ គឺជាព្យញ្ជនៈពិតប្រាកដ។ ជាទឡ្ហីករណ៍មួយទៀត លោកបណ្ឌិតពន្យល់ថា តាមរយៈ សូរ អ នៃការបញ្ចេញសំឡេងរបស់កូនខ្មែរ បង្ហូរឡើងដោយមានទំនប់ គឺ អ ជាព្យញ្ជនៈចន្លោះខ្សែសំឡេង (coup de glotte)។ ជាឧទាហរណ៍ គាត់ថា ក្នុងការអានពាក្យ អូន គាត់ឮសូរ [ʔỌ:n] ពុំមែន [Ọ:n] ទេ។
២.២.២. ទ្រឹស្តីភាសាវិទ្យាប្រៀបធៀប
ទ្រឹស្តីភាសាវិទ្យាប្រៀបធៀប(theoretical and Comparative Linguistics) ខិតខំស្វែងរកលក្ខណៈដែលលេចឡើងក្នុងភាសាពីរ និងលក្ខណៈដែលមិនលេចឡើងនៅក្នុងភាសាទាំងពីរនោះ។ ជ្រុងមួយនៃការប្រៀបធៀបដ៏ច្បាស់ជាក់ស្តែងមួយក៏បង្ហាញផងដែរនូវលក្ខណៈពិសេសនៃភាសានីមួយៗ ច្រើនជាងការដាក់ភាសាមួយឲ្យនៅដាច់តែឯង(Sten Vikner 2006)។ នៅក្នុងទ្រឹស្តីនៃការសិក្សាភាសាវិទ្យាប្រៀបធៀប គេបែងចែកចេញជាពីរបែបគឺ ប្រៀបធៀបតាមអ័ក្សសមកាលនិងតាមអ័ក្សប្រតិ–កាល។
២.២.២.១. តាមអ័ក្សសមកាល
ក្នុងការសិក្សាភាសាវិទ្យាអ័ក្សសមកាល(Synchronic Linguistics)ដែលតាមឯកសារ Dictionary of Linguistic and Phonetics បានលើកឡើងថា ភាសាវិទ្យាអ័ក្សសមកាលជាវិធីសាស្ត្រមួយដែលភាសាត្រូវបានគេសិក្សាក្នុងចំណុចទ្រឹស្តីមួយក្នុងពេលវេលាណាមួយ ដែលវិធីសាស្ត្រមួយរៀបរាប់ពីលក្ខណៈនៃភាសាដោយមិនយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើការប្រែប្រួលនៃសម័យកាល។ ឧទាហរណ៍ ការ សិក្សាភាសាអង់គ្លេស នៅសតវត្សទី១៦ ឬនៅសម័យទំនើប(David Crystal,2008:469)។ យើងអាចនិយាយបានថាការសិក្សាតាមបែបសមកាលគឺជាការសិក្សាពីការវិវត្តភាសាដែលមិនគិតទៅដល់អតីតកាល ហើយក៏មិនគិតថាភាសាកើតឡើងខាងមុខនឹងមានលក្ខណៈយ៉ាងណានោះទេ។ គេបានកំណត់ពាក្យសព្ទនៃភាសាដែលកើតឡើងក្នុងដំណាក់កាលតែមួយជាមួយគ្នា (ប៉ិញ សឿន, ភាសាវិទ្យា ទស្សនាវដ្តីសង្គមសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រ លេខ៨១, ២០១២)។ ដូចនេះសមកាលភាសា គេកំណត់យកការសិក្សាប្រៀបធៀបភាសាណាមួយក្នុងរយៈពេលសម័យកាលតែមួយរួមគ្នាឬដែលស្ថិតក្នុងជំនាន់រួមគ្នានេះឯង។ សមកាលភាសាបញ្ជាក់ពីអ្វីដែលមានពេលវេលាជាមួយគ្នា សម្គាល់ប្រព័ន្ធលក្ខណៈទំនាក់ទំនងគ្នា។ សមកាលភាសាមិននិយាយពីការផ្លាស់ប្តូរភាសាទេ តែគេនិយាយពីទិដ្ឋភាពនៅក្នុងភាសាជំនាន់រួមគ្នា។ ពាក្យនៅក្នុងដំណាក់កាលជាមួយគ្នា តែមានការប្រើប្រាស់ខុសៗគ្នា (ប៉ិញ សឿន, ភាសាវិទ្យា ទស្សនាវដ្តីសង្គមសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រ លេខ៨១, ២០១២)។
២.២.២.២. តាមអ័ក្សប្រតិកាល
ក្នុងការសិក្សាភាសាវិទ្យអ័ក្សប្រតិកាល(Diachronic Linguistics)ដែលតាមឯកសារ Dictionary of Linguistic and Phonetics បានលើកឡើងថា ភាសាវិទ្យាអ័ក្សប្រតិកាល អាចហៅម្យ៉ាងទៀតថា Linguistic Diachronic ឬ Historical of Linguistic ភាសាវិទ្យាត្រូវបានធ្វើការសិក្សាពីទស្សនៈមួយនៃការអភិវឌ្ឍជាលក្ខណៈប្រវត្តិ ឧទាហរណ៍ការប្រែប្រួលនៃភាសាអង់គ្លេសដែលសិក្សានៅក្នុងចន្លោះពេល រវាងសម័យបុរាណ និងសម័យទំនើបអាចត្រូវបានគេរៀបរាប់នៅក្នុងទិដ្ឋភាពនៃសទ្ទវិទ្យា ទិដ្ឋភាពវេយ្យាករណ៍ និងទិដ្ឋភាពន័យ(David Crystal, 2008:142)។
ចំពោះវិធីសាស្ត្រទាំងពីរនេះ យើងផ្តោតទៅលើវិធីសាស្ត្រទី១ គឺការសិក្សាប្រៀបធៀបភាសាវិទ្យាតាមអ័ក្សសមកាល ពោលគឺការប្រៀបធៀបភាសាដែលស្ថិតនៅក្នុងជំនាន់ជាមួយគ្នា។
២.២.៣. ការសិក្សាអក្ខរវិធីតាមភាសាបាលី (សម្តេច ជួន ណាត)
យោងតាមសៀវភៅអក្ខរវិធីសង្ខេបរបស់សម្តេច ជួន ណាត ដែលនិពន្ធឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤ បោះពុម្ពដោយរោងពុម្ពហង្សរី បានពិពណ៌នាអំពីអក្ខរវិធីក្នុងភាសាបាលីដូចតទៅ៖
២.២.៣.១. ចំនួនអក្ខរៈ
ក្បួនសិក្សាអំពីអក្ខរៈក្នុងភាសាបាលីរបស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត បានបង្ហាញថា អក្ខរៈសម្រាប់ប្រើក្នុងភាសាបាលីមាន៤១តួ ចែកជា៖
ក. ស្រៈ មាន៨តួ៖ អ អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឯ ឱ។
ខ. ព្យញ្ជនៈ មាន៣៣តួ ៖ ក ខ គ ឃ ង ច ឆ ជ ឈ ញ ដ ឋ ឌ ឍ ណ ត ថ ទ ធ ន ប ផ ព ភ ម យ រ ល វ ស ហ ឡ ំ។
២.២.៣.២. ឋាននៃអក្ខរៈ(ទីបន្លឺ)
ក. កណ្ឋជៈ៖ សំឡេងកើតក្នុងក មាន៨តួ៖ អ អា ក ខ គ ឃ ង ហ
ខ. តាលុជៈ៖ សំឡេងកើតត្រង់ពិដានគឺក្រអូមមាត់ មាន៨តួ៖ ឥ ឦ ច ឆ ជ ឈ ញ យ
គ. មុទ្ធជៈ៖ មានសំឡេងកើតនាក្បាល មាន៧តួ៖ ដ ឋ ឌ ឍ ណ រ ឡ
ឃ. ទន្តជៈ៖ មានសំឡេងកើតត្រង់ប្រទល់ធ្មេញ មាន៧តួ៖ ត ថ ទ ធ ន ល ស
ង. ឱដ្ឋជៈ៖ មានសំឡេងកើតត្រង់ប្រទល់បបូរមាត់ មាន៧តួ៖ ឧ ឩ ប ផ ព ភ ម
ច. នាសិកជ្ជៈ៖ មានសំឡេងកើតក្នុងច្រមុះគឺមានតែនិគ្គហិត ំ
អក្ខរៈខាងលើនេះមានសំឡេងកើតក្នុងឋានតែមួយហៅថា ឯកដ្ឋានជៈ។ អក្ខរៈក្រៅពីនេះ ជាទ្វិដ្ឋានជៈ (មានសំឡេងកើតក្នុងឋានពីរ)។ ឯ និង ឱ ជាសំយុត្តសរៈ(ស្រៈផ្សំ)។ ឯ ជាកណ្ឋ-តាលុជៈ (មានសំឡេងកើតក្នុង «កនិងពិដាន») ត្បិត ឯ កើតពី អ និង ឥ; ឱ ជាកណ្ឋោដ្ឋជៈ (មានសំឡេងកើតក្នុង «កនិងប្រទល់បបូរមាត់») ត្បិត ឱ កើតពី អ និង ឧ ។ ង ញ ណ ន ម ទាំង៥តួនេះ ហៅថាវគ្គន្តៈ(ព្យញ្ជនៈបំផុតវគ្គ) ជាសកដ្ឋាន-នាសិកជៈ (មានសំឡេងកើតក្នុងឋានរបស់ខ្លួននិងច្រ-មុះ)។ វ ជាទន្តោដ្ឋជៈ(មានសំឡេងកើតត្រង់ប្រទល់ធ្មេញនិងបបូរមាត់)។ ហ តាមឋានដើមរបស់ខ្លួន ជាកណ្ឋជៈ ប៉ុន្តែបើផ្សំជាមួយនឹងព្យញ្ជនៈ៨តួគឺ ញ ណ(ន) ម យ ល វ ឡ ដូចជា តណ្ហា មយ្ហំ ជីវ្ហា… ក៏ក្លាយទៅជាឧរជៈ (មានសំឡេងកើតក្នុងទ្រូង) ទៅវិញ ព្រោះហេតុនោះ អក្សរ ហ នេះជួនណាជា កណ្ឋជៈ ជួនណាជាឧរជៈ។
២.២.៣.៣. សូរនៃអក្ខរៈ
សូរអក្ខរៈចែកជាសូរអឃោសៈមាន១១តួ ៖ កខ ចឆ ដឋ តថ បផ ស។ សូរឃោសៈមាន២១តួ៖ គឃង ជឈញ ឌឍណ ទធន ពភម យរលវ ហឡ។
២.២.៣.៤. ប្រភេទសូរនៃអក្ខរៈ(អក្ខរប្បភេទ)
ក. ព្យញ្ជនៈសិថិល(សំឡេងធូរ) មាន១០តួ៖ គក ចជ ដឌ តទ បព ។
ខ. ព្យញ្ជនៈធនិត(សំឡេងតឹង) មាន១០តួ៖ ខឃ ឆឈ ឋឍ ថធ ផភ។
គ. សូរទីឃៈ (ស្រៈវែង) មាន៥តួ៖ អា ឦ ឩ ឯ ឱ ។
ឃ. សូររស្សៈ(ស្រៈខ្លី) មាន៣តួ៖ អ ឥ ឧ ។
ជំពូក៣
វិធីសាស្ត្រស្រាវជ្រាវ
៣.១. គម្រោងវិភាគ
ក្នុងការស្រាវជ្រាវនេះ ស្មេរនឹងធ្វើការវិភាគស្វែងយល់ពីលក្ខណៈដូចគ្នា និងលក្ខណៈខុសគ្នា នៃការសិក្សាអំពីអក្ខរវិធីនៃសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរនៅក្នុងសៀវភៅនៃគំរូខាងលើ ព្រមទាំងស្វែងរកភាពប្រាកដនិយមមួយនៃបញ្ហាអក្ខរវិធីខ្មែរ។ ដំបូង ស្មេរបានស្រាវជ្រាវអំពីអក្ខរវិធីតាមសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរនានាតាំងពីទសវត្សទី៤០ដល់៨០។ បន្ទាប់មកទៀត ស្មេរបានស្រង់ផ្នែកអក្ខរវិធីពីក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ទាំងនោះមកប្រៀបធៀបគ្នា ដើម្បីរកឲ្យឃើញពីរបៀបសិក្សាអក្ខរវិធី និងភាពដូចគ្នានិងខុសគ្នារបស់វា។ ស្មេរបានបែងចែកខ្លឹមសារនៃការវិភាគជាបីផ្នែកគឺ ផ្នែកស្រៈ ផ្នែកព្យញ្ជនៈ និងផ្នែកវណ្ណយុត្តិ។ ជាចុងក្រោយ ស្មេរធ្វើការវិភាគ និងវាយតម្លៃទៅលើលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវ រួចសន្និដ្ឋានដោយទាញតាមលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យច្បាស់លាស់មួយ។
៣.២. ប្រភេទនិងប្រភពទិន្ន័យ
ប្រភពនិងប្រភេទទិន្នន័យដែលយើងប្រើជាចម្បងក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះគឺបានមកពី វចនានុក្រមខ្មែរ(១៩៦៧) និងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរមួយចំនួនដូចជា សៀវភៅភាសាខ្មែរ (អៀវ កើស ១៩៤៧) សៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ពូវ អ៊ុម ១៩៥០) សៀវភៅខេមរវេយ្យាករណ៍ (រ៉ាយ ប៊ុក ១៩៥៥) សៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរទំនើប (សៀន ខ័នឌី ១៩៥៦) សៀវភៅវេយ្យាករណ៍ពិសេស (អ៊ុយ ជួន ១៩៥៦) សៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ញិក នូវ ១៩៥៩) និងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ក្រសួងអប់រំ ១៩៨២-១៩៨៦) ដោយសិក្សាផ្គូផ្គងជាមួយនឹងសៀវភៅអក្ខរវិធីបាលីសង្ខេប របស់សម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត(១៩៥៤)។
៣.៣. ដំណើរការជ្រើសរើសសំណាកគំរូ
ក្នុងការស្រាវជ្រាវប្រធានបទនេះ ស្មេរបានបែងចែកដំណើរការនៃការប្រមូលទិន្នន័យជាដំណាក់កាលដូចតទៅ៖ ដំណាក់កាលទី១ ស្មេរបានពិភាក្សាជាមួយសាស្ត្រាចារ្យដឹកនាំ ដើម្បីកំណត់ប្រធានបទ និងធ្វើគម្រោងឆ្អឹងនៃប្រធានបទ។ ដំណាក់កាលទី២ បន្ទាប់ពីបានព័ត៌មានទាក់ទងនឹងប្រធានបទហើយ ស្មេរបានដើររកឯកសារដែលទាក់ទងនឹងប្រធានបទ និងឯកសារពាក់ព័ន្ធនានា។ ដំណាក់កាលទី៣ ស្មេរបានធ្វើការស្រង់ទិន្នន័យអក្ខរវិធីពីក្នុងឯកសារគំរូតាង។ ដំណាក់កាលទី៤ ស្មេរបានសិក្សាវិភាគទៅលើខ្លឹមសារនៃអក្ខរវិធីក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍នីមួយៗយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់ជាទីបំផុត។ និងដំណាក់កាលចុងក្រោយ ស្មេរបានធ្វើការសន្និដ្ឋានរកភាពប្រាកដ និយមមួយទៅតាមវិចារណកម្មរបស់ខ្លួន។
៣.៤. វិធីសាស្ត្រស្រាវជ្រាវ
ការសិក្សាពីប្រធានបទការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរតាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ ដល់ ៨០នេះ ស្មេរបានប្រើប្រាស់វិធីសាស្ត្របែបគុណវិស័យ រួមផ្សំជាមួយនឹងវិធីសាស្ត្របែបភាសាវិទ្យាប្រៀបធៀប ដើម្បីវិភាគទៅលើខ្លឹមសារនៃលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវយ៉ាងល្អិតល្អន់នៅគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់។
ជំពូក៤
លទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវ
ក្រោយពីបានធ្វើការស្រាវជ្រាវលើប្រធានបទ «ការប្រៀបធៀបអក្ខរវិធីខ្មែរ តាមរយៈសៀវ-ភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ ដល់ ៨០» រួចមក ស្មេរបានរកឃើញនូវលទ្ធផលដូចខាងក្រោម៖
៤.១. ស្រៈ
៤.១.១. ចំនួនសញ្ញាស្រៈ
ក្នុងចំណោមសៀវភៅវេយ្យាករណ៍គំរូដែលយើងសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ឃើញមានការកំណត់ ចំនួនស្រៈពុំដូចគ្នាទេ។ ស្មេរបានរកឃើញមានភាពខុសគ្នាពីរក្រុម គឺក្រុមលោក អៀវ កើស, ពូវ អ៊ុម, រ៉ាយ ប៊ុក, សៀន ខ័នឌី, អ៊ុយ ជួន, ញិក នូវ, និងសម្តេច ជួន ណាត ថាស្រៈនិស្ស័យមាន២១តួដោយរាប់ទាំង ស្រៈកប់តួ [អ] ផង រួមមាន៖ I ា ិ ី ឹ ឺ ុ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ ុំ ំ ាំ ះ ។ ប៉ុន្តែ លោក អៀវ កើស និងសៀន ខ័នឌី ពុំបានកំណត់រូបរាងស្រៈ [អ] ឡើយ គឺស្រៈ[អ] គ្មានរូបទេ មានតែលោក ពូវ អ៊ុម, រ៉ាយ ប៊ុក, អ៊ុយ ជួន, ញិក នូវ, និងសម្តេច ជួន ណាត បាន កំណត់សញ្ញា[អ] ព្រមគ្នាដូចនេះ« I »។ រីឯមួយក្រុមទៀត គឺមានតែក្រុមអ្នកនិពន្ធសៀវភៅក្រសួងអប់រំតែមួយប៉ុណ្ណោះដែលថាស្រៈនិស្ស័យមាន១៦តួគឺ៖ «ា ិ ី ឹ ឺ ុ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ» និងត្រូវជា១៧ បើរាប់ទាំងស្រៈកប់តួផង។ ក្រសួងអប់រំពុំបានរាប់ថា «ុំ ំ ាំ ះ» ជាតួស្រៈទេ តែជាតួស្រៈប្រកបនឹងព្យញ្ជនៈ។ ចំណែកស្រៈពេញតួ យើងឃើញមានការឯកភាពគ្នាទាំងអស់មាន១៥តួគឺ៖ «អ អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឫ ឬ ឭ ឮ ឯ ឰ ឱ ឳ ឪ »។
៤.១.២. សូរស្រៈ
លោក អៀវ កើស, រ៉ាយ ប៊ុក, សៀន ខ័នឌី, អ៊ុយ ជួន បានបែងចែកសូរស្រៈជាពីរក្រុមគឺក្រុម សូរស្រៈវែងនិងក្រុមសូរស្រៈខ្លី។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរកត់សម្គាល់គឺការកំណត់ចំនួនសូរស្រៈមិនស្របគ្នា រួមមាន លោក អៀវ កើស, លោក សៀន ខ័នឌី ថាសូរស្រៈខ្លីមាន១០តួ (អិ អី អឹ អុ អៃ អៅ អុំ អំ អាំ អះ) និងសូរស្រៈវែង មាន១១តួ(អ អា អឺ អូ អួ អើ អឿ អៀ អេ អែ អោ ) លោក រ៉ាយ ប៊ុក ស្រៈខ្លីមាន៧តួ(I ិ ឹ ុ ុំ ំ ាំ) ស្រៈវែងមាន១៤តួ (ា ី ឺ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ ះ) ។ ចំណែក លោក អ៊ុយ ជួន ស្រៈខ្លីមាន៤តួ(I ិ ឹ ុ) និងស្រៈវែងមាន១៣តួ(ា ី ឺ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ ។ សម្តេច ជួន ណាត នៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរបានកំណត់ស្រៈវែងមាន១៣តួដូចលោក សៀន ខ័នឌីដែរ ចំណែកឯស្រៈខ្លីក៏មាន៤តួដូចលោក សៀន ខ័នឌី ដែរ ប៉ុន្តែខុសគ្នាត្រង់សូរស្រៈ។ សូរស្រៈខ្លីរបស់សម្តេច ជួន ណាត គឺ អិ អឹ អុ អះ ។ រីឯលោក ពូវ អ៊ុម, ញិក នូវ ពុំបានសិក្សាអំពីសូរស្រៈឡើយ។ ដោយឡែក អ្នកនិពន្ធនៃក្រសួងអប់រំបានកំណត់សូរស្រៈជា៣៧សូរ(អ អ់ អា អា អិ អី អឹ អឺ អុ អូ អួ អើ អឿ អៀ អេ អែ អៃ អោ អៅ អ៊ អ៊់ អ៊ា អ៊់ា អ៊ិ អ៊ី អ៊ឹ អ៊ឺ អ៊ុ អ៊ូ អ៊ើ អ៊េ អ៊ែ អ៊ែ អ៊ៃ អ៊ោ អ៊ៅ អ៊័ ) ហើយបែងចែកសូរស្រៈទាំងនោះជាបួនបញ្ចែកផ្សេងគ្នា រួមមានបញ្ចែកអ-អ៊ បញ្ចែកវែង-ខ្លី បញ្ចែកទោល-ផ្សំ និងបញ្ចែកតាមទីបន្លឺ។ សូរស្រៈពួកអមាន១៦សូរ(អ អ់ អា អ់ា អិ អី អឹ អឺ អុ អូ អើ អេ អែ អៃ អោ អៅ ) សូរស្រៈពួកអ៊មាន១៨សូរ(អ៊ អ៊់ អ៊ា អ៊់ា អ៊ិ អ៊ី អ៊ឹ អ៊ឺ អ៊ុ អ៊ូ អ៊ើ អ៊េ អ៊ែ អ៊ែ អ៊ៃ អ៊ោ អ៊ៅ អ៊័ ) សូរស្រៈពួកអ-អ៊មាន៣សូរ (អួ អឿ អៀ ) សូរស្រៈវែង២១សូរ(អ អា អឺ អូ អើ អេ អែ អោ អ៊ អ៊ា អ៊ី អ៊ឺ អ៊ូ អ៊ើ អ៊េ អ៊ែ អ៊ោ អ៊័ អួ អឿ អៀ ) សូរស្រៈខ្លី១៦សូរ(អ់ អ់ា អិ អី អឹ អុ អៃ អៅ អ៊់ អ៊់ា អ៊ិ អ៊ឹ អ៊ុ អ៊ែ់ អ៊ៃ អ៊ៅ ) សូរស្រៈទោល២៣សូរ(អ អ់ អា អ់ា អិ អឹ អឺ អុ អូ អេ អ៊ អ៊់ អ៊ិ អ៊ី អ៊ឹ អ៊ឺ អ៊ុ អ៊ូ អ៊ើ អ៊េ អ៊ែ អ៊ែ់ អ៊ោ) សូរស្រៈផ្សំ១៤សូរ(អី អើ អែ អៃ អោ អៅ អ៊ា អ៊ា់ អ៊ៃ អ៊ៅ អ៊័ អួ អឿ អៀ ) សូរស្រៈមុខ៨សូរ(អ៊ិ អ៊ី អិ អេ អ៊េ អ៊ែ អ៊ែ់ អា់ ) សូរស្រៈកណ្តាល៤សូរ(អឹ អឺ អ៊ឹ អ៊ឺ ) និងសូរស្រៈក្រោយ១១សូរ(អ អ់ អា់ អុ អូ អ៊ អ៊់ អ៊ុ អ៊ូ អ៊ើ អ៊ោ )។
៤.២. ព្យញ្ជនៈ
៤.២.១. ចំនួនសញ្ញាព្យញ្ជនៈ
យើងឃើញថាក្នុងចំណោមសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរក្នុងគំរូតាងខាងលើនេះបានកំណត់ ចំនួនព្យញ្ជនៈខ្មែរមាន៣៣តួដូចគ្នា ប៉ុន្តែមានបញ្ហានៅត្រង់ព្យញ្ជនៈទី៣៣ដែលមានបញ្ហាមិនស្រប គ្នាពីរក្រុម គឺលោក អៀវ កើស, ញិក នូវ និងអ្នកនិពន្ធនៃក្រសួងអប់រំបានរាប់ឈ្មោះព្យញ្ជនៈទី៣៣ថា«អ» គឺ «ក ខគឃង ចឆជឈញ ដឋឌឍណ តថទធន បផពភម យរលវសហឡអ» ។ ឯមួយក្រុមទៀត មានលោក ពូវ អ៊ុម, រ៉ាយ ប៊ុក, សៀន ខ័នឌី, អ៊ុយ ជួន, និងសម្តេច ជួន ណាត បានរាប់ថាឈ្មោះ ព្យញ្ជនៈទី៣៣ថា «ំ»(អានថា អ័ង) គឺ «កខគឃង ចឆជឈញ ដឋឌឍណ តថទធន បផពភម យរលវសហឡ ំ » ។
៤.២.២. សូរព្យញ្ជនៈ
ការសិក្សាអំពីសូរព្យញ្ជនៈនៅក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍គំរូសិក្សានេះ ស្មេរបានរកឃើញ មានបម្លែកគ្នាពីរក្រុម គឺមួយក្រុមបានធ្វើការបែងចែកសូរព្យញ្ជនៈខ្មែរជាសូរអឃោសៈ និងសូរឃោសៈដូចទៅនឹងសូរព្យញ្ជនៈក្នុងភាសាបាលី សំស្ក្រឹតដែរ។ ក្រុមនេះមានលោកលោក អៀវ កើស, ពូវ អ៊ុម, រ៉ាយ ប៊ុក, សៀន ខ័នឌី, អ៊ុយ ជួន និងសម្តេច ជួន ណាត។ ប៉ុន្តែលោក អៀវ កើស ថាព្យញ្ជនៈអឃោសៈមាន១៥តួគឺ ក ខ ច ឆ ដ ឋ ណ ត ថ ប ផ ស ហ ឡ អ, ព្យញ្ជនៈឃោសៈមាន១៨តួគឺ គ ឃ ង ជ ឈ ញ ឌ ធ ទ ធ ន ព ភ ម យ រ ល វ, ឯលោក ពូវ អ៊ុម, សៀន ខ័នឌី ថាព្យញ្ជនៈអឃោសៈមាន១៤តួគឺកខ ចឆ ដឋ តថ បផ សហឡអ, ព្យញ្ជនៈឃោសៈមាន១៩តួគឺ គឃង ជឈញ ឌឍណ ទធន ពភម យរលវ ។ ចំណែកឯលោកអ៊ុយ ជួន និងសម្តេច ជួន ណាត ថាព្យញ្ជនៈអឃោសៈមាន១១តួគឺកខ ចឆ ដឋ តថ ស, ព្យញ្ជនៈឃោសៈមាន២១តួគឺ គឃង ជឈញ ឌឍណ ទធន ពភម យរលវហឡ ។
ចំណែកមួយក្រុមទៀតបានធ្វើការបែងចែកសូរព្យញ្ជនៈខ្មែរជាសូរព្យញ្ជនៈខ្យល់ អ និងសូរព្យញ្ជនៈខ្យល់ អ៊ ។ ក្រុមនេះមានលោក ញិក នូវ និងក្រសួងអប់រំ។ ប៉ុន្តែលោក ញិក នូវ បានចែកសូរព្យញ្ជនៈខ្យល់ អ មាន១៤តួគឺ ក ខ ច ឆ ដ ឋ ណ ត ថ ប ផ ស ហ ឡ និងព្យញ្ជនៈខ្យល់ អ៊ មាន១៨តួគឺ គ ឃ ង ជ ឈ ញ ឌ ឍ ទ ធ ន ព ភ ម យ រ ល វ ។ ចំណែកក្រសួងអប់រំបានចែកសូរ ព្យញ្ជនៈពួក អ មាន១៥តួគឺ ក ខ ច ឆ ដ ឋ ណ ត ថ ប ផ ស ហ ឡ អ និងព្យញ្ជនៈពួកអ៊ មាន១៨តួ ដូចលោក ញិក នូវ ដែរ។
ក្នុងការសិក្សាអំពីសូរព្យញ្ជនៈនេះ លោក អៀវ កើស, រ៉ាយ ប៊ុក, សៀន ខ័នឌី, អ៊ុយ ជួន បានចែកទីបន្លឺ(ឋាននៃអក្ខរៈ)របស់ព្យញ្ជនៈដូចគ្នាគឺ ១.កណ្ឋជៈ(កើតក្នុងក) មាន៧តួ៖ ក ខ គ ឃ ង ហ អ។ ២.តាលុជៈ(កើតនៅក្រអូមមាត់)មាន៦តួ៖ ច ឆ ជ ឈ ញ យ។ ៣.មុទ្ធជៈ( កើតក្នុងក្បាល)មាន៧តួ៖ ដ ឋ ឌ ឍ ណ រ ឡ។ ៤.ទន្តជៈ(កើតត្រង់ប្រទល់ធ្មេញ)មាន៧តួ៖ ត ថ ទ ធ ន ល ស។ ៥.ឱដ្ឋជៈ(កើតត្រង់បបូរមាត់)មាន៦តួ៖ ប ផ ព ភ ម វ។ និងទី៦. នាសិកជ្ជៈ(កើតនៅតាមឋានខាងលើផង និងច្រមុះផង) គឺ ង ញ ណ ន ម (ទីបំផុតនៃវគ្គ) និងនិគ្គហិត (ំ) ដែលបញ្ចេញសំឡេងដូច [ម]។ ចំណែកក្រសួងអប់រំបានសិក្សាអំពីសូរព្យញ្ជនៈជាបញ្ចែកតាមលក្ខណៈបន្លឺ បញ្ចែកតាមលក្ខណៈខ្យល់ និងបញ្ចែកតាមលក្ខណៈឮ។ បញ្ចែកតាមលក្ខណៈបន្លឺមាន៖ ព្យញ្ជនៈបបូរមាត់(ប ប៊ ផ ភ ប៉ ព ម៉ ម) ព្យញ្ជនៈធ្មេញមុខ(វ៉ វ) ព្យញ្ជនៈក្រអូមមុខ(រ៉ រ) ព្យញ្ជនៈគន្លាក់ក្រអូម(ដ ឌ ថ ធ ឋ ឍ ណ ន ស ស៊ ត ទ ឡ ល) ព្យញ្ជនៈក្រអូមកណ្តាល(ច ជ ញ៉ ញ យ៉ យ) ព្យញ្ជនៈក្រអូមក្រោយ (ក គ ខ ឃ ង៉ ង) ព្យញ្ជនៈដើមមាត់(ហ ហ៊) និងព្យញ្ជនៈចន្លោះខ្សែសំឡេង(អ អ៊) ។ បញ្ចែកតាម លក្ខណៈខ្យល់មាន ព្យញ្ជនៈខ្យល់ស្ទះ(ក ខ គ ឃ ច ឆ ជ ឈ ដ ឋ ឌ ឍ ត ថ ទ ធ ប ប៉ ប៊ ផ ព ភ អ អ៊) ព្យញ្ជនៈខ្យល់ច្រមុះ(ង ង៉ ញ ញ៉ ណ ន ម ម៉) និងព្យញ្ជនៈខ្យល់បង្ហូរត្រដុស(យ យ៉ រ៉ រ ល ឡ វ វ៉ ស ស៊ ហ ហ៊)។ បញ្ចែកតាមលក្ខណៈឮ មានព្យញ្ជនៈឮ(ដ ឌ ប ប៊ ង ង៉ ញ ញ៉ ណ ន ម ម៉ យ យ៉ រ៉ រ ល ឡ វ វ៉) និងព្យញ្ជនៈថ្លង់ (ក គ ខ ឃ ច ជ ឆ ឈ ត ទ ឋ ឍ ថ ធ ប៉ ព ផ ភ ស ស៊ ហ ហ៊ អ អ៊)។
៤.៣. វណ្ណយុត្តិ
៤.៣.១. ចំនួនវណ្ណយុត្តិ
នៅក្នុងសៀវភៅគំរូទាំងប្រាំបីខាងលើ ការកំណត់ចំនួនវណ្ណយុត្តិមិនដូចគ្នាឡើយ៖
- លោក អៀវ កើស៖ វណ្ណយុត្តិមានចំនួន៩គឺ៖
១.មូសិកទន្ត ( ៉ ) ២. ត្រីសព្ទ ( ៊)
៣. រស្សសញ្ញា (់) ៤. សំយោគ (័)
៥. របាទ ( ៌ ) ៦. ទណ្ឌឃាត (៍)
៧. យុគលពិន្ទុ (ៈ) ៨. លេខទោ (ៗ)
៩. លេខអស្តា (៏)។
និងខណ្ឌសញ្ញាមាន១៩៖
១. ភ្នែកមាន់ (៙) ២. គោមូត្រ (៚)
៣. ល្បះ (។) ៤. ល្បះចប់(៕)
៥. បេយ្យាល (។ល។) ៦. កាកបាទ (+)
៧. ឃ្នាប ({) ៨. វង់ក្រចក (( ))
៩. រជ្ជុសញ្ញា ( _ ) ១០. សហសញ្ញា (-)
១១. ន័យសញ្ញា ( — ) ១២. ចំណុច (.)
១៣. ក្បៀស (,) ១៤. ចំណុចក្បៀស (;)
១៥. ចំណុចរាយ (…) ១៦. បុច្ឆសញ្ញា (?)
១៧. ឧទានសញ្ញា (!) ១៨. ចំណុចពីរ (៖)
១៩. អញ្ញប្រកាស (« »)។
- លោក ពូវ អ៊ុម៖ វណ្ណយុត្តិមានចំនួន១៥គឺ៖
១.បន្តក់ (់) ២.មូសិកទន្ត ( ” )
៣.ត្រីសព្ទ ( ៊ ) ៤. សំយោគសញ្ញា (័)
៥. របាទ ( ៌) ៦. លេខអស្តា (៏)
៧. ទណ្ឌឃាត (៍) ៨. វិសជ្ជនី (ះ)
៩. កុក្កដនេត្រ (៙) ១០. កាកបាទ (+)
១១. វង់ក្រចក (( )) ១២. អព្ភន្តរៈ (« »)
១៣. ល (។ល។) ១៤. គោមូត្រ (៚)
១៥. ល្បះ (។)។
- លោក រ៉ាយ ប៊ុក៖ វណ្ណយុត្តិមាន២១គឺ៖
១.វិសជ្ជនី(ះ) ២.មូសិកទន្ត( ” )
៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤. ទណ្ឌឃាត (៍)
៥. របាទ ( ៌) ៦. រស្សសញ្ញា (់)
៧. សំយោគសញ្ញា (័) ៨. អាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ)
៩. លេខអស្តា (៏) ១០. កាកបាទ (+)
១១. កុក្កដនេត្រ (៙) ១២. ល្បះ (។)
១៣. បរិយោសាន (មានរូប៣៖ ៕ ។៚ ៕៚)
១៤. គោមូត្រ (៚) ១៥. រ៉ាត់ឬគាប (})
១៦. រជ្ជុសញ្ញា (_) ១៧. មច្ឆណ្ឌសញ្ញា (…)
១៨. បេយ្យាល (។ល។) ១៩. យុគលៈពិន្ទុ (ៈ)
២០. អព្ភន្តរសញ្ញា (« ») ២១. វង់ក្រចក (( ))
និងវណ្ណយុត្តិបារាំង៖ «, ; . ? ! »។
- លោក សៀន ខ័នឌី៖ បានចែកវណ្ណយុត្តិជាពីរប្រភេទផ្សេងគ្នា គឺវណ្ណយុត្តិធម្មតានិងខណ្ឌសញ្ញា។
វណ្ណយុត្តិធម្មតាមាន១១យ៉ាងគឺ៖
១. រស្សសញ្ញាឬបន្តក់ (់) ២. មូសិកទន្តឬធ្មេញកណ្តុរ ( ” )
៣. ត្រីសព្ទ ( ៊ ) ៤. សំយោគសញ្ញា (័)
៥. របាទឬរេផៈ ( ៌ ) ៦. ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ (៍)
៧. លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ) ៨. លេខអស្តា (៏)
៩. វិសជ្ជនីឬរះមុខ (ះ) ១០. កាកបាទឬជើងក្អែក (+)
១១. យុគលៈពិន្ទុ (ៈ)។
និងខណ្ឌសញ្ញាមាន២០យ៉ាងទាំងខណ្ឌសញ្ញាខ្ចីពីអឺរ៉ុបគឺ៖
១. កុក្កដនេត្រឬភ្នែកមាន់ (៙) ២. ល្បះឬខណ្ឌ (។)
៣. ល្បះចប់ ល្បះបរិយោសាន ឬបរិយោសាន (៕)
៤. គោមូត្រ (៚) ៥. រ៉ាត់ ឬគាប ឬឃ្នាប ({)
៦. រជ្ជុសញ្ញា ( _ ) ៧. យតិភ័ង្គ (-)
៨. មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬពងត្រី ឬចំណុចរាយ (…)
៩. បេយ្យាល (។បេ។) ឬ (។ល។)
ខណ្ឌសញ្ញាខ្ចីពីអឺរ៉ុប៖
១០. ចំណុច (.) ១១. ចុល្លភាគឬក្បៀស (,)
១២. ចំណុចពីរ (៖) ឬ (:) ១៣. មហាភាគ ឬចំណុចក្បៀស (;)
១៤. បុច្ឆនសញ្ញា (?) ១៥. អរិយសញ្ញា ឬវិម្ហសញ្ញា ឬសំវេគសញ្ញា (!)
១៦. អាគតសញ្ញា (<) ១៧. គតសញ្ញា (>)
១៨. វិឡារសញ្ញាបើកបិទ ឬអព្ភន្តរៈ ឬអញ្ញប្រកាស (« »)
១៩. នខសញ្ញា ឬវង់ក្រចក ( ) ២០. សហសញ្ញា (-)។
- លោក អ៊ុយ ជួន៖ វណ្ណយុត្តិមាន៣០គឺ៖
១. វិសជ្ជនី(ះ) ២. មូសិកទន្ត ( ” )
៣. ត្រីសព្ទ ( ៊) ៤. ទណ្ឌឃាត (៍)
៥. របាទ ( ៌ ) ៦. រស្សសញ្ញា (់)
៧. សំយោគសញ្ញា (័) ៨. លេខទោ (ៗ)
៩. លេខអស្តា (៏) ១០. កាកបាទ (+)
១១. កុក្កដនេត្រ (៙) ១២. ល្បះឬខណ្ឌ (។)
១៣. ល្បះបរិយោសានឬខណ្ឌបរិយោសាន មានបីបែប(៕ ៚ ៕៚)
១៤. គោមូត្រ (៚) ១៥. រ៉ាត់ឬគាប (})
១៦. រជ្ជុសញ្ញា ( _ ) ១៧. យតិភ័ង្គឬសហសញ្ញា (-)
១៨. មច្ឆណ្ឌសញ្ញា (…) ១៩. បេយ្យាល (។បេ។) ឬ (។ល។)
២0. យុគលពិន្ទុឬទ្វេភាគ (:) ២១. នខសញ្ញា ( )
២២. ចុល្លព្ភាគ ( , ) ២៣. មហព្ភាគ ( ; )
២៤. បុច្ឆនសញ្ញា ( ? ) ២៥. ឧទានសញ្ញា ( ! )
២៦. អព្ភន្តរសញ្ញាឬអញ្ញប្រកាស (« ») ២៧. គតសញ្ញា (>)
២៨. អាគតសញ្ញា (<) ២៩. ទស្សនសញ្ញា (=)
៣០. សញ្ញាលេខគុណ (x)។
- លោក ញិក នូវ៖ វណ្ណយុត្តិមាន១៦គឺ៖
១. វិសជ្ជនីឬរះមុខ(ះ) ២.យុគលពិន្ទុ ឬចុចពីរ (:)
៣. បន្តក់ (់) ៤. មូសិកទន្ត(ធ្មេញកណ្តុរ) ( ” )
៥. ត្រីសព្ទ ( ៊ ) ៦. ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ (៍)
៧. របាទឬរេផះ ( ៌) ៨. សំយោគសញ្ញា (័)
៩. កាកបាទឬជើងក្អែក (+) ១០. លេខអស្តា (៏)
១១. កុក្កដនេត្រឬភ្នែកមាន់ (៙) ១២. ល្បះឬក្បិលល្បះ (។)
១៣. រ៉ាត់ឬគាប (}) ១៤. លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ)
១៥. បេយ្យាលៈ (។បេ។) ឬ (។ល។)
១៦. បរិយោសានឬល្បះចប់(៕ )
និងសញ្ញាសកល៩៖
១. កណ្តក់សញ្ញា (,) ២. វង់ក្រចក ( )
៣. បុច្ឆនសញ្ញា (?) ៤. ឧទានសញ្ញា (!)
៥. ឯកពិន្ទុ (.) ៦. តុល្យភាព (=)
៧. រជ្ជុសញ្ញា () ៨. មច្ឆណ្ឌសញ្ញា (…)
៩. អព្ភន្តរសញ្ញា (« »)។
- សម្តេច ជួន ណាត៖ វណ្ណយុត្តិសម្រាប់ប្រើក្នុងភាសាខ្មែរមាន១៩យ៉ាងគឺ៖
១.វិសជ៌នី ឬវិសគ៌ៈ ឬរះមុខ (ះ) ២.មូសិកទន្ត ឬធ្មេញកណ្តុរ ( ” )
៣.ត្រីសព្ទ ( ៊) ៤.ទណ្ឌឃាត ឬបដិសេធ (៍)
៥.របាទ ឬរេផៈ ( ៌) ៦.រស្សសញ្ញា ឬបន្តក់ (់)
៧.សំយោគសញ្ញា (័) ៨.លេខទោ ឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ)
៩.លេខអស្តា (៏) ១០.កាកបាទ ឬជើងក្អែក (+)
១១.កុក្កុដនេត្រ ឬភ្នែកមាន់(៙) ១២.របះ (។)
១៣. របះចប់ ឬរបះបរិយោសាន (៕) ១៤.គោមូត្ រ(៚)
១៥.រ៉ាត់ ឬគាប ( } ) ១៦.រជ្ជុសញ្ញា (-)
១៧.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬពងត្រី (…) ១៨.បេយ្យាល (។ បេ ។) ឬ (។ល។)
១៩-.យុគលពិន្ទុ(ៈ)។
និងវណ្ណយុត្តិអឺរ៉ុប៖ . , ; : ? ! = < > “ ” ( ) ។
- ក្រសួងអប់រំ៖ សញ្ញាពិសេសមាន២៨យ៉ាង(រួមបញ្ចូលគ្នាទាំងថ្នាក់ទី៥ និងទី៦) គឺ៖
១.បន្តក់(់) ២.ធ្មេញកណ្តុរឬសញ្ញា«អ»( ” )
៣.សក់ក ឬសញ្ញាអ៊ ឬត្រីសព្ទ( ៊) ៤.ដំលើ(ំ)
៥. រះមុខ(ះ) ៦.របាទ( ៌)
៧.ចុចពីរ(:) ៨.លេខប្រាំបីឬអស្តា(៏)
៩.សញ្ញាផ្ទួនឬលេខទោ(ៗ) ១០. បដិសេធ(៍)
១១.ផាត់លើ(័) ១២.គូសមួយឬគំនូសមួយ(-)
១៣.ចុចមួយឬចំណុចមួយ(.) ១៤.ដំពីរ (៖)
១៥.ក្បៀសបើកបិទ(« ») ១៦.ចុចរាយឬចំណុចរាយ(…)
១៧.វង់ក្រចក(( )) ១៨.វង់ក្រចកជ្រុងឬតង្កៀប([ ])
១៩.ជើងក្អែក(+) ២០.ឃ្នាបឬរបាំង({ })
២១. ទៅជា(>) ២២.មកពី(<)
២៣.គូសពីរ (=) ២៤.លាក់ (។ល។) ឬ(-ល-)
២៥.សញ្ញាសួរ(?) ២៦.សញ្ញាឧទាន(!)
២៧.ខណ្ឌ(។) ២៨.ខណ្ឌចប់ (៕)។
៤.៣.២. មុខងារវណ្ណយុត្តិ
៤.៣.២.១. រស្សសញ្ញាឬបន្តក់ ( ់ )
សញ្ញានេះសម្រាប់ប្រើដាក់ថែមលើតួប្រកបនៃពាក្យដែលកើតឡើងពីស្រៈ “អ” និងស្រៈ “អា” ហើយកាត់សព្ទវែងឲ្យទៅជាខ្លី ដែលត្រូវអានលឿនរហ័ស។ គេប្រើវាសម្រាប់លើអក្សរ៩តួ ៖ ក ង ច ញ ត ន ប ម ល ស ។ ឧទាហរណ៍៖ កាត(សព្ទវែង) > កាត់(សព្ទខ្លី ) ចាប(សព្ទវែង) > ចាប់(សព្ទខ្លី) កក (សព្ទវែង) > កក់ (សព្ទខ្លី ) កង (សព្ទវែង) > កង់ (សព្ទខ្លី )។
៤.៣.២.២. មូសិកទន្តឬធ្មេញកណ្តុរ ( ” )
ជាសញ្ញាប្រើសម្រាប់សម្លាប់ បំបែរសំឡេងព្យញ្ជនៈ៩តួ ដែលមានសូរ [អ៊] ឲ្យទៅជាសូរ [អ] គឺ ង, ញ, ន, ប, ម, យ, រ, ល, វ ឲ្យទៅជាសូរ [អ] វិញ ង៉, ញ៉, ន៉, ប៉, ម៉, យ៉, រ៉, ល៉, វ៉។ ប្លែកតែតួ «ប» មួយដែលមានសូរ [អ] ស្រាប់ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែលម្អៀងសូរពី [ប] ទៅ [ប៉] ប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍៖ ង៉ែត, ញ៉ែងញ៉ង, ប៉ប៉ាច់ប៉ប៉ោច, ម៉ែ, យ៉ាប់, រឿងរ៉ាវ, វ៉ែនតា…។
៤.៣.២.៣. ត្រីស័ព្ទ ( ៊ )
ជាសញ្ញាសម្រាប់ដាក់លើព្យញ្ជនៈ៤តួ ជាសូរ [អ]៖ ប, ស, ហ, អ ឲ្យទៅជាសូរ [អ៊] វិញ៖ ប៊, ស៊, ហ៊, អ៊ ។ ឧទាហរណ៍ ៖ ប៊ូល, ស៊ុប, ហ៊ាន, អ៊ូ…។
៤.៣.២.៤. សំយោគសញ្ញាឬសញ្ញាផាត់លើ ( ័ )
គេប្រើវណ្ណយុត្តិនេះសម្រាប់លម្អៀងសព្ទរបស់ពាក្យក្លាយមកពីភាសាបាលី ឬសំស្រ្កឹត ដូចជា៖ ភយ > ភ័យ, ជយ > ជ័យ, នយ > ន័យ, អាស្រយ > អាស្រ័យ, អាលយ > អាល័យ ។ សញ្ញានេះក៏ប្រើលើពាក្យខ្មែរខ្លះដែលមានសំឡេងស្ទើរស្រៈ [អ] និងស្រៈ [អា] ដើម្បីឲ្យមានសូរសំឡេងមួយត្រូវចំនឹងសំឡេងពិតនៃពាក្យនោះ គឺ៖ ញ័រ, ជ័រ, ទំព័រ, ខ្ទ័រ ភ្ជ័រ…។ និងសម្រាប់ប្រើសម្រួល សំឡេងក្លាយពីពាក្យបរទេសខ្លះៗដូចជា៖ ដុកទ័រ, ប៉ាស្ទ័រ, អាំងហ្សេនីញ័រ, កុំព្យូទ័រ, ត្រាក់ទ័រ, កុងទ័រ…។
៤.៣.២.៥. របាទ ( ៌ )
វណ្ណយុត្តិនេះជាតំណាងអក្សរ “ រ ” ដែលគេកាត់យកក្បាលខាងលើរបស់វាមករក្សាទុកធ្វើជាសញ្ញារបាទ(៌)។ គេប្រើវណ្ណយុត្តិនេះ សម្រាប់ដាក់លើពាក្យដែលក្លាយមកពីភាសាសំស្រ្កឹត ដើម្បីសម្រួលសំឡេងអានតាមបែបសំឡេងខ្មែរ។ គេកត់សម្គាល់ថា ពាក្យបាលីណាដែលសរសេរតម្រួតនោះ កាលណាយើងសរសេរជាពាក្យសំស្រ្កឹតក្លាយខ្មែរ គេត្រូវដាក់(៌)របាទនេះជំនួសវិញ។ ឧទាហរណ៍៖ ធម៌ ពណ៌ បូព៌ា មាគ៌ា បរិបូណ៌ ទុគ៌ត មត៌ក ទុគ៌ម ទុយ៌ស បព៌ត…។
៤.៣.២.៦. ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ (៍)
គេប្រើទណ្ឌឃាត ដើម្បីដាក់លើអក្សរព្យញ្ជនៈណាដែលគេមិនអាន ប៉ុន្តែគេត្រូវតែរក្សាទុកព្យញ្ជនៈ នោះជាចាំបាច់ ក្នុងន័យរក្សាអក្ខរាវិរុទ្ធរបស់ពាក្យ និងជាគ្រឿងសម្គាល់ជាតិសព្ទរបស់ពាក្យ។ ឧទាហរណ៍៖ ទូរទស្សន៍ ប្រយោជន៍ គមនាគមន៍ ព្រឹត្តិការណ៍ ពាក្យពេចន៍ វេយ្យាករណ៍ ត្រ័យរតន៍ និរន្តរ៍ អភិវឌ្ឈន៍ រោចន៍ ទស្សន៍ទាយ ការណ៍ ឧទាហរណ៍ ប្រណិប័តន៍ ព្រាហ្មណ៍…។ គេច្រើនប្រើទណ្ឌឃាតលើពាក្យក្លាយពីបាលីនិងសំស្រ្កឹត។ សញ្ញានេះក៏យកមកប្រើចំពោះពាក្យខ្ចីពីបរទេសខ្លះ សម្រាប់រក្សាលំនាំអក្ខរាវិរុទ្ធដើមរបស់ពាក្យទាំងនោះដូចជា ស៊ីម៉ងត៍, អេដស៍, អាល់ ប៊ែរត៍…។
៤.៣.២.៧. អស្តា ( ៏ )
វណ្ណយុត្តិនេះ គឺមានទ្រង់ទាយជាលេខ៨ ប៉ុន្តែបង្រួញឲ្យតូច ដើម្បីងាយយកមកដាក់លើព្យញ្ជនៈ ក ដ ន ហ ដែលជានិបាតសព្ទ។ ឧទាហរណ៍៖ ខ្ញុំក៏ទៅ អ្នកក៏ទៅ, ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ …។ ឱហ្ន៏ នុ៎ះហ្ន៏ ។
៤.៣.២.៨. វិសជ៌នីឬរះមុខ ( ះ )
គេប្រើសញ្ញានេះសម្រាប់ប្រកបជំនួសខ្យល់ “ហ” ជាពាក្យកាត់កំបុតខ្លី ហើយអានដោយបើកចំហមាត់ដូចជា តិះ រិះ ចុះ ចង្កើះ(ចង្កឹះ) ឈ្មោះ ទះ ដោះដូរ លោតផ្លោះ។ល។ វាមានសូរសំឡេងស្រដៀងនឹងពាក្យដែលប្រកបនឹងព្យញ្ជនៈ ស ដែរ។ ឧទាហរណ៍៖ ឈ្នះ សំពះ ច៎ាះ ខ្ទិះ ជិះ យីះ អំណឹះ ខ្ទុះ រទេះ ច្រែះ គោះ…។
៤.៣.២.៩. យុគលពិន្ទុឬចុចពីរ (ៈ)
គេប្រើវណ្ណយុត្តិនេះសម្រាប់ដាក់នៅចុងពាក្យមានកំណើតពីបាលីឬសំស្រ្កឹត ដែលមានសូរ [អៈ] ឬ [អ៊ៈ] ដូចជា៖ លោភៈ មោហៈ ទោសៈ រយៈ ខណៈ វណ្ណៈ ទស្សនៈ ភារៈ គណៈ…។
៤.៣.២.១០. កាកបាទឬជើងក្អែក (+)
គេប្រើវណ្ណយុត្តិនេះសម្រាប់ដាក់លើពាក្យឧទានសព្ទខ្លីៗមួយចំនួនដែលមានសូរសៀងបង្អូសឬត្អូញថ្ងូរ ដូចជាពាក្យ ចា៎ះ! បា៎ទ! ណា៎! ហ្ន៎ នុ៎ះ ណ៎ះ អូ៎ អ្ហា៎… ។
៤.៣.២.១១. លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ)
លេខទោគឺលេខពីរ ប៉ុន្តែរូបប្លែកផ្សេងបន្តិចដើម្បីមិនឲ្យច្រឡំគ្នា។ សញ្ញានេះប្រើតែក្នុងភាសាខ្មែរ សម្រាប់សរសេរពាក្យដែលត្រូវអានផ្ទួនគ្នាពីរដង គឺថាដដែលៗផ្ទួនគ្នា។ ឧទាហរណ៍៖ ម៉ឺងៗ តក់ៗ ង៉េតង៉តៗ…។
៤.៣.៣. មុខងារខណ្ឌសញ្ញា
៤.៣.៣.១. កុក្កុដនេត្រឬភ្នែកមាន់ (៙)
បុព្វកវីនិពន្ធខ្មែរធ្លាប់ប្រើសញ្ញានេះសម្រាប់ចាប់ផ្តើមសរសេរអត្ថបទឬសេចក្តីរឿងអ្វីមួយ ដើម្បីកំណត់ទុកជាចំណុចចាប់ផ្តើម។ តែពេលបច្ចុប្បន្ននេះ អ្នកនិពន្ធ កវីលែងប្រើសញ្ញានេះហើយ។ ជាពិសេសនៅពេលចាប់ផ្តើមសរសេរកំណាព្យនោះ កវីបុរាណយើងច្រើនប្រើសញ្ញា(៙)ដូច្នេះ។
ឧទាហរណ៍
៙ដងនោះព្រះមកុដដ៏ភិរម្យ ប្រសើរដ៏ឧត្តម ប្រពៃរូពិនមហាក្សត្រ។ បិទបាំងនូវជញ្ជាំងជុំជិត ស្តម្ភទ្វារដ៏ពិចិត្រ ក្រលាតបៈដុងដោម។ (៚)
សញ្ញានេះជាគូគ្នានឹងសញ្ញាគោមូត្រ(៚)នៅខាងចុងល្បះ។
៤.៣.៣.២. ខណ្ឌឬរបះ (។)
គេប្រើសញ្ញាខណ្ឌនេះសម្រាប់រាំងប្រយោគ ឬសង្កាត់នៃសេចក្តីនីមួយៗឲ្យដាច់ស្រឡះពីគ្នា។ កាលណាប្រយោគមួយចប់សេចក្តីហើយ គេត្រូវដាក់សញ្ញា “។” នេះ មុននឹងបន្តទៅប្រយោគមួយទៀត។ ខណ្ឌធ្វើឲ្យគេងាយយល់ អាចញែកសេចក្តីពីប្រយោគមួយទៅប្រយោគមួយមិនឲ្យច្រឡំន័យ នាំច្របូកប្របល់។
ប៉ុន្តែកាលណាគេត្រូវប្តូរគំនិតចូលទៅវគ្គឬកថាខណ្ឌថ្មីនោះ គេត្រូវដាក់សញ្ញាខណ្ឌទៅចុងបញ្ចប់ប្រយោគ រួចហើយត្រូវចាប់សរសេរដោយចុះទៅបន្ទាត់ថ្មីជាមួយនឹងការចោលលំហបន្តិចដែលគេតែងនិយមហៅថា ខណ្ឌ ចុះបន្ទាត់ឬចោលបន្ទាត់និងចាប់ដើមបន្ទាត់ (នេះជាការប្រាប់ដំណឹងរបស់អ្នកហៅសរសេរតាមសូត្រ)។
ឧទាហរណ៍
កាលពីព្រេងនាយមានក្រពើមួយឈ្មោះ “សុពណ៌កាលី”។ វាមានខ្លួនធំមហិមា មានឫទ្ធានុភាពពូកែណាស់ ឥតមានក្រពើណាប្រលងឫទ្ធិឈ្នះឡើយ។
សញ្ញាល្បះនេះមានប្រើទៀតក្នុងការកត់ត្រាថ្ងៃខែផ្នែកខាងចន្ទគតិ។
ឧ. ភ្នំពេញ, ថ្ងៃទី១᧿៥ ឆ្នាំថោះ ត្រីស័ក ព.ស. ២៥៥៥។
(លេខខាងដើមល្បះជាលេខថ្ងៃ, លេខខាងចុងល្បះជាលេខខែ, លេខខាងក្រោមល្បះជាលេខសម្រាប់ប្រាប់រនោច, លេខខាងលើល្បះជាលេខសម្រាប់ប្រាប់ខ្នើត)។
ឧទាហរណ៍ខាងលើនេះត្រូវអានថា ៖ ភ្នំពេញ ថ្ងៃអាទិត្យ ១៥រោច ខែចេត្រ ឆ្នាំថោះ ត្រីស័ក ពុទ្ធសករាជ២៥៥៥។
៤.៣.៣.៣. ខណ្ឌចប់ឬល្បះបរិយោសាន( ៕ )
ជាសញ្ញាសម្រាប់ដាក់បញ្ចប់អត្ថបទឬរឿងមួយតែត្រឹមនេះ ពុំមានតសេចក្តីឬរឿងរ៉ាវទៅមុខទៀតឡើយ។
ឧទាហរណ៍
ពាក្យចាស់ពាក្យពីព្រេង ទោសខ្លួនឯងមើលពុំយល់……..អស់អាថ៌ឱវាទានស្រេចប្រការម្ល៉េះឯងហោង៕
៤.៣.៣.៤. គោមូត្រ (៚)
គឺជាសញ្ញាយកតាមរូបសណ្ឋានដានទឹកនោមគោដែលនោមផង ដើរផង បណ្តាលឲ្យមានរាងក្ងិក្ងក់បែបនេះ ហើយខ្មែរបុរាណក៏សន្មតយកមកធ្វើជាសញ្ញាខណ្ឌបញ្ចប់ ដែលហៅតាមពាក្យបាលីថា “គោមូត្រ” គឺនោមគោដូច្នេះទៅ។ ចាស់បុរាណលោកប្រើខណ្ឌបរិយោសាន ឬបរិយាន ឬគោមូត្រនេះ សម្រាប់បញ្ជាក់សេចក្តីនិយាយពីរឿងរ៉ាវអ្វីមួយឬអត្ថបទបទបាទបាលីគាថាណាមួយ។
ឧទាហរណ៍
៙ហៃមហាជនសប្បុរស ទោះស្រីប្រុសកបកិរិយា គួរគិតយកប្រាជ្ញា ចងចាំច្បាប់ជាគន្លង។ល។ ឲ្យបានសុខទាំងបី សុខលោកិយសុខសួគ៌ា សុខដល់និព្វានណា ច្បាប់ធម៌ថាសុខស្រេចហោង ។៚
៤.៣.៣.៥. រ៉ាត់ឬឃ្នាប ( } ឬ { ….} )
ក. នៅក្នុងមុខវិជ្ជាពីជគណិត របៀបប្រើឃ្នាបឬរ៉ាត់មានន័យដូចគ្នានឹងការប្រើតង្កៀបឬ
វង់ក្រចកដែរ។ គេតែងតែប្រើរ៉ាត់មួយសម្រាប់បើក( { ) និងរ៉ាត់មួយទៀតសម្រាប់បិទ ( } ) គឺបែបនេះ {…..} ។
ខ. រ៉ាត់បើកនិងរ៉ាត់បិទនេះ ប្រើសម្រាប់គាបពាក្យពីរឬច្រើនជាការសម្គាល់ថា ពាក្យទាំងនោះមានមុខងាររួមដូចគ្នា មិនបាច់សរសេរដដែលច្រើនដងនាំខាតពេល។ ឧទាហរណ៍ ៖
- របាំដាល់អំបុក
- របាំស្គរ មានប្រភពមកពីខេត្តកំពង់ស្ពឺ
- របាំគងសួយ
៤.៣.៣.៦. រជ្ជុសញ្ញាឬសហសញ្ញា (-)
ជាសញ្ញាបន្ទាត់ផ្ដេកខ្លីសម្រាប់ប្រើប្រាស់បានច្រើនយ៉ាងនៅក្នុងការសរសេរអត្ថបទឬតែងនិពន្ធជាដើម ។
ក. សម្រាប់បំបែកព្យាង្គនៃពាក្យមួយកុំឲ្យអានច្រឡំជាប្រកប នាំឲ្យខុសពាក្យដូចជា៖ ទូក-ង, កុក-ស, សម្បុរ-ស,ខ្សែ-ក…។
ខ. សម្រាប់តភ្ជាប់ពាក្យមួយដែលសរសេរមិនទាន់ចប់នៅចុងទំព័រ ហើយត្រូវត្រឡប់មកសរសេរនៅដើមបន្ទាត់វិញ។
ឧ. ….សិស្សានុសិស្សទាំងអស់ត្រូវចូលរួមធ្វើពលកម្មសម្អាតទីធ្លាសាលារៀន។
គ. សម្រាប់ភ្ជាប់ពាក្យមួយដែលដាច់គ្នាដើម្បីតម្រូវចាប់ចុងចួនក្នុងកំណាព្យ។
ត្បិតសីលជាយាន នាំរូបរួចបាន វៀរចាកចតុរា-
បាយបាបបានដល់ មណ្ឌលសួគ៌ា- ល័យលុះមរណា
និព្វានសេដ្ឋី។
ឃ. សម្រាប់បញ្ជាក់អំពីការផ្លាស់ប្តូរឃ្លាសន្ទនានៃតួពីរឬច្រើននាក់
– ឯងបានចូលរៀនហើយនៅ?
– នៅទេ។
– ចុះប្អូនឯង?
– ប្អូនខ្ញុំក៏ពុំទាន់បានចូលរៀនដែរ។
ង. សម្រាប់សម្គាល់នូវការរៀបរាប់ជាលំដាប់លំដោយអំពីគំនិតឬចំណុចប្លែកៗ។
ឧ. រាងកាយមនុស្សមាន៖ ក្បាល-ដងខ្លួន-ដៃ-ជើង…
៤.៣.៣.៧. ក្បៀសឬកណ្ដកសញ្ញា ( , )
សញ្ញានេះប្រើសម្រាប់ញែកពាក្យក្នុងប្រយោគឲ្យដាច់ពីគ្នា ទោះពាក្យរៀបរាប់នោះជានាមក្តី ជាគុណនាមក្តី ជាកិរិយាសព្ទក្តី។ គួរកត់សម្គាល់ថាការប្រើក្បៀសក្នុងការសរសេររបស់ខ្មែរយើង ក៏ប្រហាក់ប្រហែលនឹងការប្រើក្បៀសរបស់លោកខាងលិចដែរ។
ក. ការប្រើក្បៀសក្នុងការពិពណ៌នារៀបរាប់ជំពូកនាម
ខ. ការពិពណ៌នារៀបរាប់អសាធារណនាម
គ. ការពិពណ៌នារៀបរាប់គុណនាម
ឃ. ការពិពណ៌នារៀបរាប់កិរិយាសព្ទ
ឧទាហរណ៍
- ទង់ជាតិមាន៣ពណ៌៖ ខៀវ, ស, ក្រហម។
- សម្ភារៈសិក្សាមានដូចជា៖ ប៊ិច, សៀវភៅ, បន្ទាត់…។
៤.៣.៣.៨. ចំណុចក្បៀស ( ; )
សញ្ញានេះប្រើសម្រាប់ញែកសេចក្តីជាភាគ តែភាគនោះធំជាងភាគដែលញែកដោយដកឃ្លា ឬដោយក្បៀស ប៉ុន្តែតូចជាងភាគដែលញែកដោយខណ្ឌឬល្បះ។
ឧទាហរណ៍
រូបទង់ជាតិទាំងមូលជាតំណាងកេរមត៌កជាតិដែលពោរពេញជ័យជំនះ; ជាតំណាងនៃសេចក្តីថ្កុំថ្កើងរុងរឿង, សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ…។
៤.៣.៣.៩. ទ្វិពិន្ទុលេខ ឬចំណុចពីរគូស ឬដំពីរ ( ៖ )
+ ជាសញ្ញាសម្រាប់ប្រើនៅចន្លោះសង្កេតសេចក្តីក្នុងល្បះ។
+ ប្រើសម្រាប់ ៖
=> បង្ហាញការពង្រីកសេចក្តី
ឧ. កម្មមានពីរយ៉ាង៖ កុសលកម្ម និងអកុសលកម្ម។
=> បង្ហាញសម្រង់សេចក្តី
ឧ. អត្ថបទនោះសរសេរជាអាទិ៍៖ ក្នុងមួយជីវិតរស់របស់មនុស្សគ្មានអ្វីប្រសើរជាងសេចក្តីល្អ និងភាពស្មោះត្រង់ចំពោះគ្នានោះទេ។
=> បង្ហាញសម្តីផ្ទាល់ឬកថាផ្ទាល់(របស់អ្នកនិយាយ)
ឧ. សុខានិយាយទាំងត្រេកអរ៖ “ម៉ាក់កូនប្រឡងជាប់ហើយ”។
=> បង្ហាញសេចក្តីពន្យល់
ឧ. ព្រៃឈើមានប្រយោជន៍ជាច្រើនដូចជា៖
– ការពារទឹកជំនន់
– ការពារខ្យល់ព្យុះ…។
៤.៣.៣.១០. បុច្ឆនសញ្ញា (?)
ជាសញ្ញាប្រើសម្រាប់ដាក់ពីខាងក្រោយពាក្យ, ឃ្លា, ល្បះ ចោទសួរជានិច្ច។ នៅក្នុងពាក្យ, ល្បះ, ឃ្លា, ប្រយោគដែលចោទសួរ គេតែងប្រើជាចាំបាច់នូវពាក្យ ឬរូបមន្តផ្សេងមានជាអាទិ៍៖ តើ, ព្រោះអ្វី, ហេតុអ្វី, ដូចម្តេច, (ក៏, ឬ, បានជា…) យ៉ាងម៉េចក៏…, អ្វីទៅ, ស្អីគេ, អង្កាល់, កាលណា, …។ល។ ពាក្យសម្រាប់សួរអាចនៅដើមឃ្លាឬនៅចុងឃ្លាក៏បាន។ ជួនកាលគេមិនចាំបាច់ប្រើពាក្យសួរ គេគ្រាន់តែដាក់បុច្ឆនសញ្ញាទៅក៏បានដែរ។
– ល្បះ, ឃ្លា, ពាក្យសំណួរខ្លីៗ៖ ឃ្លានអ្វី? ម៉េចក៏យំ? ទៅសាលា? ដើរ? ជិះកង់?
៤.៣.៣.១១. ឧទានសញ្ញា (!)
សញ្ញាបង្គោលបញ្ឈរដែលមានចំណុច (!) មួយនៅពីក្រោមនេះ គេប្រើសម្រាប់ដាក់នៅពីក្រោយពាក្យ ឃ្លា ល្បះ ភ្ញាក់ផ្អើល តក់ស្លុត ស្ងើច ភ័យ អាសន្ន ខ្លាច បញ្ជាដាច់ខាត បែបន់ អធិដ្ឋាន សម្រែកជយឃោស គំរាមកំហែង។ ជួនកាលគេក៏ប្រើឧទានសញ្ញាជាមួយនឹងឃ្លា កំហឹង បន្ទោស ឬជេរផងដែរ។
ឧទាហរណ៍
- យី! ស្អាតណាស់តើ!
- អើ! បានឯងមកជាការល្អហើយ។
- ហ៊ឹះ ! ឯងនេះចោលម្សៀតណាស់។
- ឈប់ ! ឈប់ភ្លាមទៅ !
៤.៣.៣.១២. អញ្ញប្រកាស ឬវិឡារសញ្ញា ឬអព្ភន្តរសញ្ញា ( “…” ) ឬ («…»)
ជាសញ្ញាឃ្នាបម្យ៉ាងដែលនៅខាងដើមមានរាងកោងខ្វឹកកួចពីរឡើងទៅលើ ឯខាងចុងជាសញ្ញាខ្វឹកពីររាងកោងកួចទម្លាក់ចុះក្រោម។ គេប្រើសញ្ញានេះសម្រាប់៖
ក. គាប ឬកត់ត្រាដកស្រង់សេចក្តីសំខាន់របស់ជនណាម្នាក់ ទុកជាសេចក្តីពិសេសដោយឡែកជាការរំលេចឬបញ្ជាក់ឲ្យប្លែកពីន័យរបស់បរិបទ។
ខ. ដកស្រង់គំនិត, សម្តីរបស់តួអង្គណាមួយក្នុងរឿង។
គ. ដកស្រង់តួអង្គណាមួយ ដែលមានកិត្តិសព្ទល្បីល្បាញ។
ឃ. ដកស្រង់សេចក្តីឬអត្ថន័យមានលក្ខណៈលេចធ្លោ។
ឧទាហរណ៍
- លោក កេង វ៉ាន់សាក់ បានឲ្យនិយមន័យអក្សរសិល្ប៍ថា “ជាវិទ្យាស្យង់ដែលចោទនិងដោះស្រាយបញ្ហាមនុស្ស ទៅតាមសង្គមនីមួយៗដោយសិល្ប៍វិធី ”។
- “អត្តាហិ អត្តនោ នាថោ” ជាពុទ្ធភាសិត។
៤.៣.៣.១៣. មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬពងត្រី ឬ ចំណុចរាយ (…)
សញ្ញាដែលមានចំណុចបីបន្តបន្ទាប់ជាប់គ្នានេះសម្រាប់សម្គាល់ប្រយោគណាមួយដែល នៅមានសេចក្តីបន្តទៀត ប៉ុន្តែអ្នកសរសេរបានផ្អាកបញ្ឈប់លែងពណ៌នា ដោយដាក់សញ្ញាពងត្រីនេះប្រាប់ជាដំណឹង។ របៀបប្រើពងត្រីមានបែបផែនប្លែកៗដូចតទៅ៖
ក. ជាសញ្ញាកាត់ពាក្យសម្តីគូសន្ទនាម្នាក់ ដែលកំពុងនិយាយឲ្យដាច់កណ្តាលឃ្លា។
ឧ. កុំអាលសិន! ឯនោះខាងឆ្វេង ខ្ញុំមើលឃើញ…។ ឯណា? ខ្ញុំមើលមិនច្បាស់សោះ! (បង្ហាញសម្តីមិនទាន់ចប់ ហើយត្រូវម្នាក់ទៀតនិយាយកាត់)
ខ. ដាក់នៅខាងដើមឬខាងចុងកថាខណ្ឌ ដើម្បីបញ្ជាក់ថា មានសម្តីឬសេចក្តីផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែគេមិនលើកយកមកប្រាប់
ឧ. កាលដើមឡើយ មានបងប្អូនពីរនាក់ ម្នាក់ឈ្មោះពញាជ័យ និងម្នាក់ទៀតឈ្មោះពញាសួស។ ពួកគាត់មានទីលំនៅប៉ែកខាងនិរតីភ្នំប្រសិទ្ធ។ ពួកគាត់ប្រកបរបរដាំត្រសក់លក់។ […]
គ. ដាក់នៅខាងចុង បង្ហាញសម្តីឬសេចក្តីដែលនៅមានបន្តទៀត ឬដាក់នៅកន្លែងចន្លោះដែលត្រូវបំពេញឬបង្គ្រប់
ឧ. នៅក្នុងបណ្ណាល័យ មានសៀវភៅអានច្រើនណាស់ ដូចជារឿងនិទាន ប្រលោមលោក គណិតវិទ្យា អង់គ្លេស…។
ឃ. ដាក់មិនចំពោះទីកន្លែងណាមួយទេ ដោយគេចង់បកស្រាយការភ័យខ្លាច តក់ស្លត់ ញាប់ញ័រ រន្ធត់…ទៅតាមស្ថានភាពតម្រូវ
ឧ. ម៉ែ!…មកហើយ!…ស្ទុងៗនោះ…។ កុំមាត់!…កុំមាត់!…(ម្តាយឆ្លើយកាត់ដោយយកដៃខ្ទប់មាត់កូន)។
ង. សម្រាប់ប្រាប់អំពីពាក្យ ឃ្លាដែលរលុបបាត់ មានសេចក្តីមិនច្បាស់លាស់ ដក យកចេញពីសិលាចារឹកជាដើម
៤.៣.៣.១៤. វង់ក្រចកឬនខសញ្ញា ( )
គេប្រើសញ្ញាវង់ក្រចកសម្រាប់៖
ក. បញ្ជាក់សូរ បញ្ជាក់ន័យ ឬពន្យល់សេចក្តីរបស់ពាក្យដែលនៅខាងដើមនៃវង់ក្រចក
ឧ. យើងត្រូវប្រតិបត្តិតាមពុទ្ធោវាទ(ដំបូន្មានរបស់ព្រះពុទ្ធ)ដើម្បីរស់នៅមានសេចក្តីសុខ។
ខ. ប្រាប់ពីប្រភពពាក្យនិងគាបពាក្យដែលសរសេរជាអក្សរកាត់
ឧ១. ទេសកាល (ទេស-កាល) ន. (បា. ទេស + កាល) កាលសម័យរបស់ប្រទេស កាលដែលនិយមទៅតាមប្រទេស…។
ឧ២. បរិសុទ្ធ (បា.) គុ. ដែលស្អាត ឥតសៅហ្មង។
គ. ប្រាប់ពីប្រភពនៃអត្ថបទដកស្រង់
ឧ. ម្រឹគទាំងឡាយមិនដែលបោលចូលមាត់សីហៈដែលកំពុងដេកលក់ឡើយ។ (ស្រីហិតោបទេស)
៤.៣.៣.១៥. វង់តង្កៀប [ ]
សញ្ញានេះសម្រាប់ប្រើដូចគ្នានឹងវង់ក្រចកដែរ ប៉ុន្តែគេច្រើនចំពោះតែសេចក្តីត្រង់ណាដែលគេមានវង់ក្រចករួចមកហើយ ឬសម្រាប់ប្រើរាំងលេខមាតិកាជាដើម។
ក. អមសេចក្តីដែលប្រើវង់ក្រចករួចហើយ
ឧ. [រឿងទុំទាវមានចំនួន១០៥០ល្បះ(ភិក្ខុ សោម)]
ខ. បញ្ជាក់ពីការដកស្រង់វគ្គណាមួយនៃអត្ថបទ
ឧ. […] រាមាសូរក៏យកកែវមួយទៅ…។
គ. អមសញ្ញាសូរវិទ្យាអន្តរជាតិឬសញ្ញាសូរភាសាជាតិ
ឧ. សប្បាយ [ស័ប-បាយ] ឬ [sab-ba:j]
ឃ. នៅក្នុងមុខវិជ្ជាគណិតវិទ្យាឬមុខវិជ្ជាដទៃទៀត(រូប-គីមី)
ឧ. [AB] = [AC]
៤.៣.៣.១៦. បេយ្យាលៈ (។ល។) ឬ(។បេ។)
គេប្រើសម្រាប់បំប្រួញសេចក្តីឯណានីមួយឬការរៀបរាប់ដែលវែងឲ្យនៅខ្លី ដោយគិតថា អ្នកអានក៏ដឹងថា នៅមានពាក្យនិងសេចក្តីអ្វីខ្លះទៀត។
ឧ. ក្រៅពីទៅសាលារៀន ខ្ញុំបានជួយធ្វើការពុកម៉ែខ្ញុំជាច្រើនដូចជា៖ មើលប្អូន, ដាក់ចំណីសត្វ, បោកខោអាវ ។ល។
៤.៣.៣.១៧. អាទិសង្កេត ( . )
ជាចំណុចមួយដែលដាក់ពីមុខអក្សរដែលគេសរសេរកាត់ដូចជា៖
– ស.រ.អា. (សហរដ្ឋអាមេរិក)
– អ.ស.ប. (អង្គការសហប្រជាជាតិ)
– គ.ជ.ប. (គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត)
– កិ. (កិរិយាសព្ទ)
– បា. (បាលី)
- ស.វ. (សតវត្ស)
ជួនកាលគេប្រើអាទិសង្កេតដើម្បីដាក់ពីមុខលេខរៀងមាតិកាដែលរៀបរាប់ចំណងជើងរងដូចជា៖
១. នាម ២. កិរិយា ៣. គុណនាម…
ជំពូក៥
វិភាគលើលទ្ធផលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវ
ក្រោយពីបានសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធី តាមរយៈសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ៤០ដល់៨០រួចមក ស្មេរសូមធ្វើការវិភាគលើលទ្ធនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវដូចខាងក្រោម ប៉ុន្តែសូមបញ្ជាក់ថា ការវិភាគនេះយើងមិនវិភាគផ្ដោតទៅលើផ្នែកសូរស្រៈនិងសូរព្យញ្ជនៈនោះទេ បានសេចក្តី យើងវិភាគតែទៅលើភាពមិនស្របគ្នានៃការកំណត់ចំនួនស្រៈ ការកំណត់ថា អ ជាស្រៈ ឬជាព្យញ្ជនៈ និងភាពច្របូកច្របល់នៃវណ្ណយុត្តិនិងខណ្ឌសញ្ញាតែប៉ុណ្ណោះ។
៥.១. វិភាគលើស្រៈ
រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ការកំណត់ចំនួនស្រៈក្នុងភាសាខ្មែរ នៅតែមានបញ្ហាចម្រូងចម្រាសជាច្រើនរវាងអ្នកវេយ្យាករណ៍ប្រពៃណី និងអ្នកភាសាវិទ្យា។ បញ្ហាប្រឈមទាំងអស់នោះបណ្តាល មកពីពួកគេម្នាក់ៗឈរលើគោលការណ៍រៀងៗខ្លួន អ្នកខ្លះយកសូរជាមូលដ្ឋាន អ្នកខ្លះយកសញ្ញាជាមូលដ្ឋាន។
ដោយឡែក ចំពោះបញ្ហាស្រៈនៅក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍នៃសំណាកគំរូដែលស្មេរលើកយក មកសិក្សានេះក៏មានបញ្ហាមិនស្របគ្នាទៅលើចំនួនស្រៈនេះដែរ។ លោក អៀវ កើស, រ៉ាយ ប៊ុក, អ៊ុយ ចួន, ញិក នូវ, និងសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត សុទ្ធតែបានសរសេរថា ស្រៈមានចំនួន២១តួ ដោយរាប់ចាប់ពី អ ដល់ អះ ហើយសន្មតព្រមគ្នាទៅលើសញ្ញាស្រៈ [អ] ដូច្នេះ «I» ប៉ុន្តែពួកគាត់ពុំបានពន្យល់ឲ្យច្បាស់ពីមូលហេតុដែលនាំឲ្យគាត់អះអាងដូចនេះឡើយ។ អ្វីដែលលោក អៀវ កើស បានពន្យល់នោះគឺ គាត់ថាស្រៈ អ គ្មានរូបទេ គឺអក្សរ អ ចាត់ចូលក្នុងជំពូកព្យញ្ជនៈ អាចប្រកបនឹងស្រៈបានដូចព្យញ្ជនៈឯទៀត ហើយព្យញ្ជនៈទាំងឡាយរមែងមានស្រៈ អ ក្នុងខ្លួនជាដរាប។ ចំណែក លោក សៀន ខ័នឌី បានកំណត់ចំនួនស្រៈនិស្ស័យថាមាន២០តួ(ពី អា ដល់ អះ ) ដោយគ្មានស្រៈ អ ទេ។ គាត់ថា ស្រៈ អ គ្មានរូបរាងទេ ហើយព្យញ្ជនៈទាំងឡាយរមែងមានស្រៈ អ ជាដរាបដូចដែល លោក អៀវ កើស បានលើកឡើងដែរ។ ត្រង់ចំណុចនេះ ស្មេរមិនគាំទ្រនឹងទស្សនៈរបស់លោក អៀវ កើស និង សៀន ខ័នឌី ឡើយ។ ដោយហេតុថា ព្យញ្ជនៈ គឺ ព្យញ្ជនៈ មិនអាចមានស្រៈនៅក្នុងនោះដូចលោក អៀវ កើស និង សៀន ខ័នឌី ថានោះទេ។ បើយើងនិយាយពី ព្យញ្ជនៈ គឺមានន័យថាគ្មានស្រៈនៅក្នុងនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ បើមានស្រៈនៅផ្សំជាមួយព្យញ្ជនៈ(ព+ស) លុះត្រាតែយើងនិយាយពីព្យាង្គឬពាក្យ។ ដូច្នេះ លោក អៀវ កើស និង សៀន ខ័នឌី ពុំបានចែកភាពដោយឡែកគ្នារវាងស្រៈ ព្យញ្ជនៈ និងព្យាង្គឬពាក្យឡើយ។
ចំណែក លោក ពូវ អ៊ុម បានសរសេរនៅក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែររបស់គាត់ ដែលបោះពុម្ពផ្សាយដោយបណ្ណាគារគីម សេង ឆ្នាំ១៩៥៥ ត្រង់ទំព័រទី១ថា ស្រៈនិស្ស័យមាន២០តួ ប៉ុន្តែបើរាប់ស្រៈដែលគាត់សរសេររៀងគ្នាតាំងពី អ ដល់ អះ ឃើញថាមានដល់ទៅ២១តួដូចករណី លោក អៀវ កើស លោក អ៊ុយ ជួន ជាដើមដែរ ហើយលោក ពូវ អ៊ុម ក៏សន្មតស្រៈ អ ដូចនេះ «I»ដែរ។ ត្រង់ប្រការនេះ យើងអាចវាយតម្លៃថា លោក ពូវ អ៊ុម ពុំមានលក្ខណៈប្រាកដនិយមទៅលើ ការសិក្សាអំពីស្រៈឲ្យបានច្បាស់លាស់នៅឡើយទេ ម្តងគាត់ថាស្រៈមាន២០តួ លុះដល់សរសេររៀបរាប់តាមលំដាប់ស្រៈ បែរជាមាន២១តួ ដោយរាប់ទាំងតួ អ ផង។
រីឯលោក ញិក នូវ ក៏ពុំមានភាពប្រាកដនិយមច្បាស់លាស់លើខ្លួនឯងដែរ ព្រោះគាត់សរសេរ ថាស្រៈមាន២១តួ(ពីអ ដល់ អះ ) ប៉ុន្តែគាត់បែរជាធ្វើកំណត់ចំណាំដាក់ជាលេខយោង ដោយសរសេរ ថា «ធម្មជាតិឈ្មោះថាស្រៈ ត្រូវបញ្ចេញសំឡេងតាមទំនើងខ្លួន គ្មានសូរសំឡេងដែលប្រកបដោយ ព្យញ្ជនៈ និគ្គហិត ឬវិសជ៌នីសោះទេ បើតាមគោលនេះ អុំ អំ អាំ អះ មិនគួរចាត់ជាស្រៈ ព្រោះប្រកប ដោយនិគ្គហិត និងវិសជ៌នី តែក្នុងទីនេះ គង់ហៅថាស្រៈទៅតាមទម្លាប់ក្នុងបច្ចុប្បន្ន។» ត្រង់នេះស បញ្ជាក់ថា លោក ញិក នូវ ពុំច្បាស់លាស់ថាខ្លួនគាត់កំពុងសិក្សាអំពីអ្វីឲ្យប្រាកដឡើយ ព្រោះថា បើសិនជាគាត់សិក្សាអំពីស្រៈនិស្ស័យត្រឹមក្របខណ្ឌវេយ្យាករណ៍ប្រពៃណី នោះសញ្ញា «ុំ ំ ាំ ះ» ប្រាកដណាស់គឺជាស្រៈ ព្រោះតាមនិយមន័យ ស្រៈនិស្ស័យគឺស្រៈដែលអាស្រ័យទៅនឹងព្យញ្ជនៈ អាចនាំព្យញ្ជនៈឲ្យចេញសំឡេងបាន។ យើងពុំអាចសរសេរ «ុំ ំ ាំ ះ» ដូច្នេះតែឯកឯងដោយមិនអាស្រ័យតួព្យញ្ជនៈកើតទេ គឺវាត្រូវការផ្សំជាមួយព្យញ្ជនៈ ឧទារហណ៍ កុំ កំ កាំ កះ ជាដើម។ ប៉ុន្តែបើ គាត់ចង់អះអាងបែបនេះ លុះត្រាតែគាត់សិក្សាអំពីសូរស្រៈ ត្បិតអី ផ្អែកតាមការសិក្សាអំពីសូរវិទ្យា«ុំ ំ ាំ» ពុំមែនជាស្រៈមែន ព្រោះវាបង្ហូរឡើងដោយមានខ្យល់ [ម][m] ឯ «ះ» មានខ្យល់ [ហ] [h] នៅខាងចុង ដែលវាផ្ទុយពីលក្ខខណ្ឌរបស់ស្រៈ។ តាមសូរវិទ្យា «ុំ ំ ាំ ះ» យើងអាចសរសេរជា «អុម អ់ម អា់ម អា់ហ» ឬកត់សូរជាសញ្ញាអន្តរជាតិ [Ọm] [ɒm] [am] [ah] ។
ដោយឡែក សៀវភៅវេយ្យាករណ៍របស់ក្រសួងអប់រំបានសរសេរប្លែកពីគេថា ស្រៈមាន១៧តួ ដោយចែកជាស្រៈកប់តួមួយ(អ) និងស្រៈនិស្ស័យ១៦ គឺ ា(អា) ដល់ ៅ (អៅ)។ ចំណែកឯស្រៈ «ុំ ំ ាំ ះ» ពុំមែនជាតួស្រៈ តែជាតួស្រៈប្រកបនឹងព្យញ្ជនៈ។ ត្រង់ចំណុចនេះ អ្នកនិពន្ធសៀវភៅ វេយ្យាករណ៍របស់ក្រសួងអប់រំក៏ពុំបានបែងចែកឲ្យដាច់ណាត់រវាងការសិក្សាអំពីស្រៈនិងសូរស្រៈ ក្នុងភាសាខ្មែរឲ្យច្បាស់លាស់ដែរ ព្រោះម្តងគាត់និយាយពីស្រៈ ម្តងគាត់និយាយពីសូរស្រៈ ដែលនាំឲ្យអ្នកសិក្សា មានការភាន់ច្រឡំ និងបកស្រាយរៀងៗខ្លួន។
តាមវិចារណកម្មរបស់ស្មេរដោយផ្អែកតាមទ្រឹស្តីរបស់បណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ នៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ស្មេរសូមវិភាគទៅលើការសិក្សាអំពីស្រៈនេះជាពីរផ្សេងគ្នាគឺ៖ បើយើងសិក្សាអំពីស្រៈនិស្ស័យនៅក្នុងក្របខណ្ឌនៃវេយ្យាករណ៍ យើងមិនត្រូវវិភាគទៅលើបញ្ហាសូរទេ មានន័យថាយើងគ្រាន់តែសិក្សាផ្តោតទៅលើសញ្ញា (រូប)របស់វាតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះតាមន័យជាតិសព្ទរបស់ពាក្យ ស្រៈនិស្ស័យ គឺជាស្រៈដែលពឹងអាស្រ័យលើតួព្យញ្ជនៈ ទោះបីជាវាមានរូបរាងបែបណា សូរបែបណាក៏ដោយ។ ក្នុងន័យនេះ បើតាមសំណេរដែលមានក្នុងភាសាខ្មែរ ហើយដែលយើងធ្លាប់បានសរសេរគ្រប់ៗគ្នាមក ឃើញថាស្រៈនិស្ស័យខ្មែរមានច្រើនជាង២១ ដូចដែលមាននៅក្នុងសៀវ-ភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរនៃសំណាកគំរូនេះទៅទៀត ពោលគឺស្រៈនិស្ស័យមានរហូតដល់ ២៧ (ឬ២៨ទាំងស្រៈកប់តួ) រួមមាន៖ ា ិ ី ឹ ឺ ុ ូ ួ ើ ឿ ៀ េ ែ ៃ ោ ៅ ុំ ំ ាំ ះ ុះ េះ ិះ ោះ ឹះ ើះ ែះ ។ ចំពោះស្រៈ «ិះ ឹះ ើះ ែះ »ដូចមានក្នុងពាក្យ ជិះ ចង្កឹះ ប្រើះ ច្រែះ ជាដើម។
ផ្ទុយទៅវិញ បើយើងសិក្សាអំពីស្រៈក្នុងក្របខណ្ឌសូរវិទ្យា ទើបយើងគប្បីវិភាគទៅលើសូររបស់ស្រៈ។ បើតាមការសិក្សាអំពីសូរវិទ្យា ចំពោះស្រៈ «ុំ ំ ាំ ះ» ដែលលោក ញិក នូវ និយាយទាំងស្ទាក់ស្ទើរ ហើយនិងអ្នកនិពន្ធនៃក្រសួងអប់រំបានអះអាងថាមិនមែនជាស្រៈនោះជាការត្រឹមត្រូវណាស់ហើយ ព្រោះដូចដែលស្មេរបានពន្យល់ខាងលើរួចហើយថា «ុំ ំ ាំ ះ» មានសូរព្យញ្ជនៈនៅជាមួយផង ពោលគឺវាមានសូរស្រៈផ្សំជាមួយនឹងព្យញ្ជនៈ [Ọm] [ɒm] [am] [ah] ។ ប៉ុន្តែគួរកត់សម្គាល់ថា បើអ្នកនិពន្ធនៃក្រសួងអប់រំដកស្រៈ«ុំ ំ ាំ ះ»ចេញ ក៏ត្រូវដកស្រៈ «ី» និង «ៃ» ចេញផងដែរ ព្រោះបើយើងសិក្សាអំពីសូរនៃ «អី» និង «អៃ» តាមក្របខណ្ឌសូរវិទ្យា វាក៏មិនមែនជាស្រៈដែរ គឺវាជាសូរស្រៈផ្សំនឹងព្យញ្ជនៈ ព្រោះមានសូរ [យ] នៅខាងចុង បានសេចក្តីថា «អី» ផ្សំឡើងដោយស្រៈ [អិ] និងព្យញ្ជនៈ [យ] (អី = អិ + យ [ẹj] ), «អៃ» ផ្សំឡើងដោយសូរស្រៈ [អា់] និងព្យញ្ជនៈ [យ] (អៃ = អា់ + យ [aj] )។
៥.២. វិភាគលើព្យញ្ជនៈ
នៅក្នុងលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវខាងលើ យើងឃើញថាព្យញ្ជនៈខ្មែរមានចំនួន ៣៣តួ ប៉ុន្តែអ្នកនិពន្ធសៀវភៅវេយ្យាករណ៍នៃសំណាកគំរូដែលស្មេរលើកយកមកសិក្សា ពុំមានឯកភាពគ្នាទៅ លើតួព្យញ្ជនៈទី៣៣។ លោក ពូវ អ៊ុម, រ៉ាយ ប៊ុក, សៀន ខ័នឌី, អ៊ុយ ជួន, និងសម្តេច ជួន ណាត បានរាប់ឈ្មោះព្យញ្ជនៈទី៣៣ថា «ំ» (អានថា [អ័ង] [aŋ] ) ដូចទៅនឹងព្យញ្ជនៈក្នុងភាសាបាលីទៅវិញ។ ចំណុចនេះសបញ្ជាក់ថា ក្រុមអ្នកនិពន្ធទាំងនេះបានសិក្សាអក្ខរៈខ្មែរដោយយកតាមលំនាំភាសាបាលី។ រីឯមួយក្រុមទៀត មានលោក អៀវ កើស, ញិក នូវ និងអ្នកនិពន្ធនៃក្រសួងអប់រំបានរាប់ឈ្មោះព្យញ្ជនៈទី៣៣ថា «អ» ហើយសៀវភៅវេយ្យាករណ៍របស់ក្រសួងអប់រំដែលនោះបានពន្យល់ថា «អ» ជាព្យញ្ជនៈចន្លោះខ្សែសំឡេង ដែលត្រូវនឹងភាសាបារាំងថា coup de glotte ហើយតាងដោយសញ្ញា [ʔ] នៅក្នុងសញ្ញាសូរវិទ្យាអន្តរជាតិ។ គួររំលឹកផងដែរថា នៅក្នុងលំដាប់នៃស្រៈខ្មែរក៏មានសញ្ញា «ំ» ដូចនេះដែរ ហើយគេអានថា [អ;ម] [ɒm] ។ ករណីនេះបង្ហាញថាព្យញ្ជនៈនិងស្រៈមានរូបរាងដូចគ្នា។ ប៉ុន្តែជាសត្យានុម័ត ពុំដែលមានទេ ស្រៈនិងព្យញ្ជនៈមានរូបតែមួយដូចគ្នា។
ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឲ្យងឿងឆ្ងល់នោះគឺថា លោក ពូវ អ៊ុម បែរជាសរសេរនៅត្រង់ចំណុចព្យញ្ជនៈ អឃោសៈ មានអក្សរ «អ» ទៅវិញ។ បានសេចក្តីថាលោក ពូវ អ៊ុម ពុំមានលក្ខណៈប្រាកដនិយមទៅលើការវិនិច្ឆ័យតួព្យញ្ជនៈខ្មែរទី៣៣នោះឡើយ ម្តងគាត់ថា «ំ» ម្តងគាត់ថា «អ»។
ក្រៅពីអ្នកនិពន្ធក្នុងសំណាកគំរូទាំងនេះ យើងឃើញមានលោក កេង វ៉ាន់សាក់(១៩៦៦) ក៏ដូចជាលោក នៅ ស៊ុន(២០១២) ក៏បានអះអាងដូចគ្នាថា អ មិនមែនជាព្យញ្ជនៈដែរ វាគឺជាស្រៈ។ ដោយឡែក លោកបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ(២០១៣) បានអះអាងផ្ទុយពីនេះទៅវិញ ដោយលោកបានពន្យល់យ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ថា អ ដាច់ខាតគឺជាព្យញ្ជនៈ ព្រោះថា ពេលដែលកូនខ្មែរអានសូរ អ ប្រាកដជាមានឮសូរ coup de glotte (ព្យញ្ជនៈចន្លោះខ្សែសំឡេង) ជាដរាប ហើយលោកបានបរិយាយ បន្ថែមទៀតថា កាលលោករៀននៅប្រទេសបារាំង លោកបានពិសោធអានអក្សរ អ នេះជាមួយម៉ាស៊ីនអស់ជាច្រើនដង។ ជាលទ្ធផលគឺរលកសញ្ញានៃម៉ាស៊ីនបង្ហាញថា អ គឺជាព្យញ្ជនៈពិតប្រាកដ។
ដូច្នេះតាមការវិភាគខាងលើនេះ ស្មេរសូមគាំទ្រថាព្យញ្ជនៈទី៣៣របស់ខ្មែរគឺ «អ» ឬថា «អ» គឺជាព្យញ្ជនៈ មិនមែនជាស្រៈឡើយ ដូចដែលលោក អៀវ កើស, ញិក នូវ, អ្នកនិពន្ធនៃក្រសួងអប់រំ, ក៏ដូចលោកបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ បានពន្យល់។ ស្មេរអះអាងគាំទ្រដូចនេះ ដោយហេតុថា នៅក្នុងប្រព័ន្ធសំណេរខ្មែរ «អ» ត្រូវបានគេយក មកប្រើប្រាស់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ទាំងជាតួព្យញ្ជនៈដើមព្យាង្គក្តី ជាជើងព្យញ្ជនៈ ក្តី មានដូចជា៖ អង់អាច អូន អំណាច អំណោយ អង្រឹង អង្ក្រង អំបុក អំបោះ អុក អុំទូក ស្អី ស្អាតស្អំ ល្អាង ល្អី ក្អុក ក្អម ម្អម ឆ្អាប ឆ្អេះ ។ល។ ម្យ៉ាងទៀតនៅក្នុងទម្រង់ព្យាង្គខ្មែរ មានតែទម្រង់ ពស ពសព ពពស និង ពពសព គឺគ្មានទម្រង់ ស និង សព ដូចក្នុងភាសាបរទេសឡើយ។ ឧទាហរណ៍គេពុំអាចកត់សូរនៃពាក្យ អូន ដោយ [Ọ:n] បានទេ តែគេត្រូវកត់សូរដោយ [ʔỌ:n] ដូច្នេះទៅវិញ។
ជាសន្និដ្ឋាន នាំឲ្យស្មេរគាំទ្រក្រុមដែលថាព្យញ្ជនៈទី៣៣ខ្មែរគឺ «អ» ដែលនាំឲ្យយើងបានព្យញ្ជនៈខ្មែរមាន៖ កខគឃង ចឆជឈញ ដឋឌឍណ តថទធន បផពភម យរលវសហឡអ ។
៥.៣. វិភាគលើវណ្ណយុត្តិ
យោងតាមនិយមន័យនៃវណ្ណយុត្តិក្នុងជំពូកខាងលើ យើងឃើញមានការឱ្យនិយមន័យស្របគ្នា ដែលស្មេរសូមសំយោគឡើងវិញថា វណ្ណយុត្តិគឺជាគ្រឿងប្រដាប់សម្រាប់ប្រើផ្សំជាមួយនឹងអក្សរ ដើម្បីសម្រួលក្នុងការប្រើសំឡេងទៅតាមសេចក្តីត្រូវការ ឬដើម្បីឱ្យលំអៀងពីសព្ទដើម។ ប៉ុន្តែ លោក ពូវ អ៊ុម និង សៀន ខ័នឌី បានបន្ថែមនិយមន័យលើសពីនេះបន្តិចទៀតថា «និងកាត់ពាក្យក្នុងប្រយោគជាសង្កាត់ដើម្បីឲ្យលះសេចក្តី។» ក្នុងន័យនេះស្មេរពុំឯកភាពតាមលោក ពូវ អ៊ុម និងសៀន ខ័នឌី ទេ ព្រោះតាមសព្ទដើម «វណ្ណ» ប្រែថា «អក្សរ» «យុត្តិ» ប្រែថា «ប្រកប» ដូចនេះ«វណ្ណយុត្តិ» ប្រែថា អក្សរសម្រាប់ប្រកបសូរ ឬសម្រាប់សម្របសម្រួលសូររបស់ពាក្យ។ លោក កេង វ៉ាន់សាក់(១៩៦៦) បានឲ្យឈ្មោះសញ្ញានេះថា «សញ្ញាសព្ទ» ហើយលោកបានឲ្យនិយមន័យថា ជាសញ្ញាព្យាង្គប្រើសម្រាប់បញ្ជាក់ន័យ ហើយនិងសូរសំឡេងរបស់ពាក្យ ដោយធ្វើឲ្យពាក្យក្លាយមកពីបរទេស មានលក្ខណៈជាខ្មែរទៅវិញ។
សញ្ញាវណ្ណយុត្តិនេះ ពុំមែនមានតួនាទីកាត់ពាក្យ ប្រយោគ ជាសង្កាត់ដើម្បីឲ្យលះសេចក្តីនោះទេ។ បានសេចក្តីថាវណ្ណយុត្តិបានចូលរួមធ្វើអន្តរកម្មជាមួយនឹងព្យញ្ជនៈនៃព្យាង្គឬពាក្យ ដែលធ្វើឱ្យព្យាង្គឬពាក្យនោះមានការប្រែប្រួលសូរខុសពីសូរដើម។ ឧទាហរណ៍ កាក អានថា [ka:ʔ] បើយើងថែមវណ្ណយុត្តិ «បន្តក់(់)» ទៅលើពាក្យ កាក យើងនឹងបានពាក្យថ្មីមួយគឺ កាក់ អានថា [kaʔ] មានន័យថាវណ្ណយុត្តិ «បន្តក់(់)» មានមុខងារធ្វើសូរវែងឱ្យមកជាសូរខ្លី។ ឧទាហរណ៍ទី២៖ សុខ អានថា [sỌk] បើយើងថែមវណ្ណយុត្តិ «យុគលពិន្ទុ(ៈ)» ទៅលើពាក្យ សុខ យើងនឹងបានពាក្យថ្មីមួយគឺ សុខៈ អានថា [sỌkhaʔ] ។ មានន័យថាវណ្ណយុត្តិ «យុគលពិន្ទុ(ៈ)» មានមុខងារធ្វើសូរព្យញ្ជនៈចុងព្យាង្គឱ្យមានសំឡេង [អៈ] ឬ [អ៊ៈ] សម្រាប់សម្គាល់ពាក្យកម្ចីបាលីសំស្ក្រឹត គឺ សុខ([sỌk]) ¦ សុខៈ ([sỌkhaʔ] ) ។ ឧទាហរណ៍ទី៣៖ ពាក្យ វិនយ(បា.) អានថា [vinaja] អាលយ(បា.) អានថា [a:laja] បើយើងថែមវណ្ណយុត្តិ «សំយោគសញ្ញា(័)» ទៅលើពាក្យ វិនយ អាលយ យើងបាន វិន័យ អាល័យ អានថា [vinei] [a:lai] ។ មានន័យថាវណ្ណយុត្តិ «សំយោគសញ្ញា (័)» មានមុខងារបំប្រួញសព្ទក្នុងភាសាបាលី សំស្ក្រឹតមកជាភាសាខ្មែរ មានសូរ អៃ[ai] ឬ អ៊ៃ[ei] កាលណាវាប្រកបជាមួយនឹង «យ» ឬមានសូរ អ័រ[oa:] កាលណាវាប្រកបជាមួយនឹង «រ» ដូចក្នុងពាក្យខ្មែរ «ញ័រ ជ័រ ខ្ទ័រ…» ឬមានសូរផ្សេងៗជាច្រើនទៀត ដូចជា «[aʔ] [ah] [ap] [aŋ] …។ល។» អាស្រ័យទៅតាមអន្តរកម្មរបស់វាជាមួយព្យញ្ជនៈខាងចុង។
នៅក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ដែលជាគំរូសិក្សារបស់ស្មេរទាំងប្រាំបី គឺភាសាខ្មែរ (អៀវ កើស) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ(ពូវ អ៊ុម) ខេមរវេយ្យាករណ៍(រ៉ាយ ប៊ុក) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរទំនើប(សៀន ខ័នឌី) វេយ្យាករណ៍ពិសេស(អ៊ុយ ជួន) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ(ញិក នូវ) វចនានុក្រមខ្មែរ(ជួន ណាត) និង វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ (ក្រសួងអប់រំ) គឺមានតែលោក អៀវ កើស និងលោក សៀន ខ័នឌី ទេដែលបានបែងចែកសញ្ញាវណ្ណយុត្តិបានត្រឹមត្រូវទៅតាមអត្ថន័យនៃពាក្យនេះ។ ចំណែកឯលោក ពូវ អ៊ុម, រ៉ាយ ប៊ុក, អ៊ុយ ជួន, ញិក នូវ, សម្តេចសង្ឃ ជួន ណាត និងក្រសួងអប់រំ ពុំបានធ្វើបំណែងចែក និងញែកឲ្យដាច់រវាងវណ្ណយុត្តិនិងខណ្ឌសញ្ញាឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀតក្រសួងអប់រំក៏ពុំបានប្រើពាក្យថា វណ្ណយុត្តិ ឬ ខណ្ឌសញ្ញា អ្វីទេ តែបែរជាប្រើពាក្យថា សញ្ញាពិសេស ទៅវិញ។
លោក អៀវ កើស ថាវណ្ណយុត្តិមាន៩គឺ ១.មូសិកទន្ត ( ៉) ២.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៣.រស្សសញ្ញា(់) ៤.សំយោគ(័) ៥. របាទ( ៌ ) ៦. ទណ្ឌឃាត(៍) ៧.យុគលពិន្ទុ(ៈ) ៨. លេខទោ (ៗ) ៩. លេខអស្តា (៏)។ ឃើញថាត្រឹមត្រូវ តែនៅខ្វះពីរទៀតគឺ វិសជ្ជនីឬរះមុខ(ះ) និងជើងក្អែក(+) (លោកបែរជាយក ជើងក្អែក ទៅដាក់ក្នុងខណ្ឌសញ្ញាទៅវិញ)។
លោក ពូវ អ៊ុម ថាវណ្ណយុត្តិមាន១៥គឺ៖ ១.បន្តក់ (់) ២.មូសិកទន្ត( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.សំយោគសញ្ញា(័) ៥.របាទ( ៌ ) ៦.លេខអស្តា(៏) ៧.ទណ្ឌឃាត(៍) ៨.វិសជ្ជនី(ះ) ៩.កុក្កដនេត្រ(៙) ១០.កាកបាទ(+) ១១.វង់ក្រចក(( )) ១២.អព្ភន្តរៈ (« ») ១៣.ល(។ល។) ១៤.គោមូត្រ (៚) ១៥.ល្បះ(។)។ ក្នុងចំណោម១៥នេះ មានវណ្ណយុត្តិពិតប្រាដកតែប្រាំបីទេ គឺ ១.បន្តក់ (់) ២.មូសិកទន្ត( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.សំយោគសញ្ញា(័) ៥.របាទ( ៌ ) ៦.លេខអស្តា(៏) ៧.ទណ្ឌឃាត(៍) ៨.វិសជ្ជនី(ះ)។ ចំណែកឯប្រាំពីរទៀតមាន ១.កុក្កដនេត្រ(៙) ២.កាកបាទ(+) ៣.វង់ក្រចក(( )) ៤.អព្ភន្តរៈ(« ») ៥.ល(។ល។) ៦.គោមូត្រ (៚) ៧.ល្បះ(។) ជាខណ្ឌសញ្ញា។
លោក រ៉ាយ ប៊ុក ថាវណ្ណយុត្តិមាន២១គឺ៖ ១.វិសជ្ជនី(ះ) ២.មូសិកទន្ត( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤. ទណ្ឌឃាត(៍) ៥.របាទ( ៌ ) ៦.រស្សសញ្ញា(់) ៧.សំយោគសញ្ញា(័) ៨.អាមេណ្ឌិតសញ្ញា(ៗ) ៩. លេខអស្តា(៏) ១០.កាកបាទ(+) ១១.កុក្កដនេត្រ(៙) ១២.ល្បះ(។) ១៣.បរិយោសាន(មានរូប៣៖ ៕ ។៚ ៕៚) ១៤.គោមូត្រ(៚) ១៥.រ៉ាត់ឬគាប(}) ១៦.រជ្ជុសញ្ញា() ១៧.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា(…) ១៨.បេយ្យាល (។ល។) ១៩.យុគលៈពិន្ទុ(ៈ) ២០.អព្ភន្តរសញ្ញា(« ») ២១.វង់ក្រចក(( ))។ ក្នុងចំណោម២១នេះ មានវណ្ណយុត្តិពិតប្រាកដតែ១១ទេគឺ៖ ១.វិសជ្ជនី(ះ) ២.មូសិកទន្ត( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.ទណ្ឌឃាត(៍) ៥.របាទ( ៌ ) ៦.រស្សសញ្ញា(់) ៧.សំយោគសញ្ញា(័) ៨.អាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ) ៩.លេខអស្តា(៏) ១០.កាកបាទ (+) និង ១១.យុគលៈពិន្ទុ(ៈ)។ ចំណែកឯ១០ទៀតគឺ ១.កុក្កដនេត្រ(៙) ២.ល្បះ(។) ៣.បរិយោសាន(មានរូប៣៖ ៕ ។៚ ៕៚) ៤.គោមូត្រ(៚) ៥.រ៉ាត់ឬគាប(}) ៦.រជ្ជុសញ្ញា() ៧.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា(…) ៨.បេយ្យាល (។ល។) ៩.អព្ភន្តរសញ្ញា(« ») ១០.វង់ក្រចក(( )) ជាខណ្ឌសញ្ញា។
លោក សៀន ខ័នឌី ថាវណ្ណយុត្តិមាន១១យ៉ាងគឺ៖ ១.រស្សសញ្ញាឬបន្តក់ (់) ២.មូសិកទន្តឬធ្មេញកណ្តុរ( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.សំយោគសញ្ញា(័) ៥.របាទឬរេផៈ( ៌ ) ៦.ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ (៍) ៧.លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា(ៗ) ៨.លេខអស្តា(៏) ៩.វិសជ្ជនីឬរះមុខ(ះ) ១០. កាកបាទឬជើងក្អែក(+) ១១.យុគលៈពិន្ទុ(ៈ)។ ឃើញថាត្រឹមត្រូវទាំង១១។
លោក អ៊ុយ ជួន ថាវណ្ណយុត្តិជា៣០គឺ៖ ១.វិសជ្ជនី(ះ) ២.មូសិកទន្ត( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤. ទណ្ឌឃាត(៍) ៥.របាទ( ៌ ) ៦.រស្សសញ្ញា(់) ៧.សំយោគសញ្ញា(័) ៨.លេខទោ (ៗ) ៩.លេខអស្តា(៏) ១០.កាកបាទ(+) ១១.កុក្កដនេត្រ(៙) ១២.ល្បះឬខណ្ឌ(។) ១៣.ល្បះបរិយោសានឬខណ្ឌបរិយោសាន មានបីបែប(៕ ៚ ៕៚) ១៤.គោមូត្រ (៚) ១៥.រ៉ាត់ឬគាប(}) ១៦.រជ្ជុសញ្ញា() ១៧.យតិភ័ង្គឬសហសញ្ញា(–) ១៨.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា(…) ១៩.បេយ្យាល(។បេ។) ឬ (។ល។) ២0.យុគលពិន្ទុឬទ្វេភាគ(:) ២១.នខសញ្ញា(( )) ២២.ចុល្លព្ភាគ(,) ២៣.មហព្ភាគ(;) ២៤.បុច្ឆនសញ្ញា(?) ២៥.ឧទានសញ្ញា(!) ២៦.អព្ភន្តរសញ្ញាឬអញ្ញប្រកាស(« ») ២៧.គតសញ្ញា(>) ២៨.អាគតសញ្ញា(<) ២៩.ទស្សនសញ្ញា(=) ៣០.សញ្ញាលេខគុណ(x)។ ក្នុងចំណោម៣០នេះ មានវណ្ណយុត្តិពិតប្រាកដតែ១១ទេគឺ៖ ១.វិសជ្ជនី(ះ) ២.មូសិកទន្ត( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.ទណ្ឌឃាត(៍) ៥.របាទ( ៌ ) ៦.រស្សសញ្ញា(់) ៧.សំយោគសញ្ញា(័) ៨.លេខទោ (ៗ) ៩.លេខអស្តា (៏) ១០.កាកបាទ(+) និង១១.យុគលពិន្ទុឬទ្វេភាគ (:)។ ចំណែកឯ១៩ទៀត មាន៖ ១.កុក្កដនេត្រ(៙) ២.ល្បះឬខណ្ឌ(។) ៣.ល្បះបរិយោសានឬខណ្ឌបរិយោសាន មានបីបែប(៕ ៚ ៕៚) ៤.គោមូត្រ (៚) ៥.រ៉ាត់ឬគាប(}) ៦.រជ្ជុសញ្ញា() ៧.យតិភ័ង្គឬសហសញ្ញា(–) ៨.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា(…) ៩.បេយ្យាល(។បេ។) ឬ (។ល។) ១០.នខសញ្ញា( ) ១១.ចុល្លព្ភាគ(,) ១២.មហព្ភាគ(;) ១៣.បុច្ឆនសញ្ញា(?) ១៤.ឧទានសញ្ញា(!) ១៥.អព្ភន្តរសញ្ញា ឬ អញ្ញប្រកាស(« ») ១៦.គតសញ្ញា(>) ១៧.អាគតសញ្ញា(<) ១៨.ទស្សនសញ្ញា(=) ១៩.សញ្ញាលេខគុណ(x) ជាណ្ឌសញ្ញា។
លោក ញិក នូវ ថាវណ្ណយុត្តិជា១៦គឺ៖ ១.វិសជ្ជនីឬរះមុខ(ះ) ២.យុគលពិន្ទុឬចុចពីរ(:) ៣. បន្តក់(់) ៤.មូសិកទន្ត(ធ្មេញកណ្តុរ)( ៉ ) ៥.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៦.ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ(៍) ៧.របាទឬរេផះ( ៌ ) ៨.សំយោគសញ្ញា(័) ៩.កាកបាទឬជើងក្អែក(+) ១០.លេខអស្តា(៏) ១១.កុក្កដនេត្រឬភ្នែកមាន់(៙) ១២.ល្បះឬក្បិលល្បះ(។) ១៣.រ៉ាត់ឬគាប(}) ១៤.លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា(ៗ) ១៥.បេយ្យាលៈ(។បេ។) ឬ (។ល។) ១៦.បរិយោសានឬល្បះចប់(៕) ក្នុងចំណោម១៦នេះ មានវណ្ណយុត្តិពិតប្រាកដតែ១០ ទេគឺ៖ ១.វិសជ្ជនីឬរះមុខ(ះ) ២.យុគលពិន្ទុឬចុចពីរ(:) ៣.បន្តក់(់) ៤.មូសិកទន្ត(ធ្មេញកណ្តុរ)( ៉ ) ៥.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៦.ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ(៍) ៧.របាទឬរេផះ ( ៌ ) ៨.សំយោគសញ្ញា(័) ៩.កាកបាទឬជើងក្អែក(+) និង១០.លេខអស្តា(៏) នៅខ្វះសញ្ញា លេខទោ(ៗ) មួយទៀត។ ចំណែកឯប្រាំមួយទៀត គឺ១.កុក្កដនេត្រឬភ្នែកមាន់(៙) ២.ល្បះឬក្បិលល្បះ(។) ៣.រ៉ាត់ឬគាប(}) ៤.លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា(ៗ) ៥.បេយ្យាលៈ(។បេ។) ឬ (។ល។) ៦.បរិយោសានឬល្បះចប់(៕) ជាខណ្ឌសញ្ញា។
សម្តេចសង្ឃ ជួន ណាត ថាវណ្ណយុត្តិជា១៩គឺ៖ ១.វិសជ៌នី ឬវិសគ៌ៈ ឬរះមុខ(ះ) ២.មូសិកទន្ត ឬធ្មេញកណ្តុរ( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.ទណ្ឌឃាត ឬបដិសេធ(៍) ៥.របាទ ឬរេផៈ( ៌ ) ៦.រស្សសញ្ញា ឬបន្តក់(់) ៧.សំយោគសញ្ញា(័) ៨.លេខទោ ឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ) ៩.លេខអស្តា(៏) ១០.កាកបាទ ឬជើងក្អែក(+) ១១.កុក្កុដនេត្រ ឬភ្នែកមាន់(៙) ១២.របះ(។) ១៣. របះចប់ ឬរបះបរិយោសាន(៕) ១៤.គោមូត្រ(៚) ១៥.រ៉ាត់ ឬគាប( } ) ១៦.រជ្ជុសញ្ញា(-) ១៧.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬពងត្រី(…) ១៨.បេយ្យាល(។ បេ ។) ឬ (។ល។) ១៩.យុគលពិន្ទុ(ៈ)។ ក្នុងចំណោម១៩នេះ មានវណ្ណយុត្តិពិតប្រាកដតែ១១ទេគឺ៖ ១.វិសជ៌នី ឬវិសគ៌ៈ ឬរះមុខ(ះ) ២.មូសិកទន្ត ឬធ្មេញកណ្តុរ( ៉ ) ៣.ត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.ទណ្ឌឃាត ឬបដិសេធ(៍) ៥.របាទ ឬរេផៈ( ៌ ) ៦.រស្សសញ្ញា ឬបន្តក់(់) ៧.សំយោគសញ្ញា(័) ៨.លេខទោ ឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ) ៩.លេខអស្តា(៏) ១០.កាកបាទ ឬជើងក្អែក(+) ១១.យុគលពិន្ទុ(ៈ) ។ ចំណែកឯប្រាំបីទៀត គឺ៖ ១.កុក្កុដនេត្រឬភ្នែកមាន់(៙) ២.របះ(។) ៣. របះចប់ ឬរបះបរិយោសាន(៕) ៤.គោមូត្រ(៚) ៥.រ៉ាត់ ឬគាប( } ) ៦.រជ្ជុសញ្ញា(-) ៧.មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬពងត្រី(…) ៨.បេយ្យាល(។ បេ ។) ឬ (។ល។) ជាខណ្ឌសញ្ញា។
ក្រសួងអប់រំថាសញ្ញាពិសេសមាន២៨(ថ្នាក់ទី៥និងទី៦)គឺ៖ ១.បន្តក់(់) ២.ធ្មេញកណ្តុរ ឬសញ្ញា«អ»( ៉ ) ៣.សក់ក ឬសញ្ញាអ៊ ឬត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.ដំលើ(ំ) ៥. រះមុខ(ះ) ៦.របាទ( ៌ ) ៧.ចុចពីរ(:) ៨.លេខប្រាំបីឬអស្តា(៏) ៩.សញ្ញាផ្ទួនឬលេខទោ(ៗ) ១០. បដិសេធ(៍) ១១.ផាត់លើ(័) ១២.គូសមួយឬគំនូសមួយ() ១៣.ចុចមួយឬចំណុចមួយ(.) ១៤.ដំពីរ (៖) ១៥.ក្បៀសបើកបិទ(« ») ១៦.ចុចរាយឬចំណុចរាយ(…) ១៧.វង់ក្រចក(( )) ១៨.វង់ក្រចកជ្រុងឬតង្កៀប([ ]) ១៩.ជើងក្អែក(+) ២០.ឃ្នាបឬរបាំង({ }) ២១. ទៅជា(>) ២២.មកពី(<) ២៣.គូសពីរ (=) ២៤.លាក់ (។ល។) ឬ(-ល–) ២៥.សញ្ញាសួរ(?) ២៦.សញ្ញាឧទាន(!) ២៧.ខណ្ឌ(។) ២៨.ខណ្ឌចប់ (៕)។ ក្នុងចំណោម២៨នេះ មាន វណ្ណយុត្តិពិតប្រាកដតែ១១ទេគឺ៖ ១.បន្តក់(់) ២.ធ្មេញកណ្តុរ ឬសញ្ញា«អ»( ៉ ) ៣.សក់ក ឬសញ្ញាអ៊ ឬត្រីសព្ទ( ៊ ) ៤.ដំលើ(ំ) ៥. រះមុខ(ះ) ៦.របាទ( ៌ ) ៧.ចុចពីរ(:) ៨.លេខប្រាំបីឬអស្តា(៏) ៩.សញ្ញាផ្ទួនឬលេខទោ(ៗ) ១០. បដិសេធ(៍) ១១.ផាត់លើ(័)។ ចំណែកឯ១៧ទៀតគឺ៖ ១.គូសមួយឬគំនូសមួយ(-) ២.ចុចមួយឬចំណុចមួយ(.) ៣.ដំពីរ (៖) ៤.ក្បៀសបើកបិទ(« ») ៥.ចុចរាយឬចំណុចរាយ(…) ៦.វង់ក្រចក(( )) ៧.វង់ក្រចកជ្រុងឬតង្កៀប([ ]) ៨.ជើងក្អែក(+) ៩.ឃ្នាបឬរបាំង ({ }) ១០. ទៅជា(>) ១១.មកពី(<) ១២.គូសពីរ (=) ១៣.លាក់ (។ល។) ឬ(-ល–) ១៤.សញ្ញាសួរ(?) ១៥.សញ្ញាឧទាន(!) ១៦.ខណ្ឌ(។) ១៧.ខណ្ឌចប់ (៕) ជាខណ្ឌសញ្ញា។
ដូច្នេះយោងតាមការវិភាគខាងលើបង្ហាញថា ការកំណត់សញ្ញាវណ្ណយុត្តិនៅក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរក្នុងសំណាកគំរូខាងលើនេះពុំមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវច្បាស់លាស់ឡើយ ព្រោះអ្នកនិពន្ធសៀវភៅទាំងនោះបានយកខណ្ឌសញ្ញាមកធ្វើជាវណ្ណយុត្តិ ធ្វើឱ្យអ្នកសិក្សាមានការភាន់ច្រឡំ ច្របូកច្របល់តៗគ្នា។ បានសេចក្តីថាខណ្ឌសញ្ញាពុំមែនជាវណ្ណយុត្តិទេ ព្រោះវាពុំបានចូលរួមធ្វើអន្តរ-កម្មលើសូររបស់ព្យាង្គឬពាក្យឡើយ ពោលគឺទោះមានខណ្ឌសញ្ញាឬគ្មានខណ្ឌសញ្ញា ក៏សូររបស់ព្យាង្គឬពាក្យគ្មានអ្វីប្រែប្រួលដែរ។ ឧទាហរណ៍ ពាក្យ កាក ([ka:ʔ] ) បើយើងថែមខណ្ឌសញ្ញា «ដំពីរ(៖)» ទៅលើ កាក នោះយើងបាន កាក៖ ដែលពាក្យនេះនៅតែអានថា កាក ([ka:ʔ] ) ដដែល។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត ពាក្យ សុខ([sỌk]) បើយើងថែមខណ្ឌសញ្ញា «ចំណុចរាយ(…)» ទៅលើពាក្យ សុខ នោះយើងបាន «សុខ…» ដែលពាក្យនេះនៅតែអានថា សុខ( [sỌk] ) ដដែល។ល។
តាមវិចារណកម្មរបស់ស្មេរ សញ្ញាទាំងឡាយដែលអាចចាត់ទុកជាវណ្ណយុត្តិបានមានចំនួន ១១ ដូចជា៖
១.រស្សសញ្ញាឬបន្តក់ (់) ២.មូសិកទន្តឬធ្មេញកណ្តុរ ( ៉ )
៣.ត្រីសព្ទ ( ៊ ) ៤.សំយោគសញ្ញា (័)
៥.របាទឬរេផៈ ( ៌ ) ៦.ទណ្ឌឃាតឬបដិសេធ (៍)
៧.លេខទោឬអាមេណ្ឌិតសញ្ញា (ៗ) ៨. លេខអស្តា (៏)
៩.វិសជ្ជនីឬរះមុខ (ះ) ១០.កាកបាទឬជើងក្អែក (+)
១១.យុគលៈពិន្ទុ (ៈ)។
ចំណែកឯសញ្ញាផ្សេងទៀតមិនអាចចាត់ថាជាសញ្ញាវណ្ណយុត្តិទេ ព្រោះវាពុំមានលទ្ធភាពធ្វើឲ្យអក្សរប្រែប្រួលសូរខុសពីសូរដើម ប៉ុន្តែសញ្ញាទាំងនេះទំនាក់ទំនងជាសម្ព័ន្ធនៅក្នុងល្បះដែលគេឲ្យឈ្មោះថាខណ្ឌសញ្ញា ដែលគេប្រើសម្រាប់កាត់ចែកការសរសេរជាវគ្គ ជាអន្លើ ជាប្រយោគ ឬជាវាក្យ។ សញ្ញាទាំងនេះ លោកបណ្ឌិត ច័ន្ទ សំណព្វ (២០១០) ឲ្យឈ្មោះថា «វណ្ណវាទ» ហើយលោកពន្យល់ថា ជាប្រភេទមួយនៃសិប្បសញ្ញា ហើយមានលក្ខណៈខុសពីវណ្ណយុត្តិ ព្រោះវណ្ណយុត្តិមានតួនាទីក្នុងការប្រកបសូរ ឯវណ្ណវាទគ្មានតួនាទីក្នុងការប្រកបសូរទេ តែមានវិសាលកម្មក្នុងផ្នែកវាទកម្ម។ ឯលោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់(១៩៦៦) ឲ្យឈ្មោះថា «សញ្ញាសម្ព័ន្ធ» ហើយលោកឲ្យនិយមន័យថា ជាសញ្ញាសម្រាប់សម្គាល់ន័យ សេចក្តី បំណង ហើយនិងរូបរាងលក្ខណៈរបស់ឃ្លាប្រយោគ។ ខណ្ឌសញ្ញាទាំងនោះមានដូចជា៖
១. កុក្កដនេត្រឬភ្នែកមាន់ ( ៙ )
២. ល្បះឬខណ្ឌ ( ។ )
៣. ល្បះចប់ ឬល្បះបរិយោសាន ឬបរិយោសាន ( ៕ )
៤. គោមូត្រ ( ៚ )
៥. រ៉ាត់ ឬគាប ឬឃ្នាប ( { )
៦. រជ្ជុសញ្ញា ( _ )
៧. យតិភ័ង្គ ( – )
៨. មច្ឆណ្ឌសញ្ញា ឬពងត្រី ឬចំណុចរាយ ( … )
៩. បេយ្យាល ( ។បេ។ ) ឬ ( ។ល។ )
១០. ចំណុច ( . )
១១. ចំណុចពីរ ( : )
១២. ចុល្លភាគឬក្បៀស ( , )
១៣. មហាភាគ ឬចំណុចក្បៀស ( ; )
១៤. ទ្វិពន្ទុលេខ ឬចំណុចពីរគូស ឬដំពីរ ( ៖ )
១៥. បុច្ឆនសញ្ញា ឬសញ្ញាសួរ ( ? )
១៦. អរិយសញ្ញា ឬវិម្ហសញ្ញា ឬសំវេគសញ្ញា ឬសញ្ញាឧទាន ( ! )
១៧. អាគតសញ្ញា ឬសញ្ញាមកពី ( < )
១៨. គតសញ្ញា ឬសញ្ញាទៅជា ( > )
១៩. វិឡារសញ្ញាបើកបិទ ឬអព្ភន្តរៈ ឬអញ្ញប្រកាស ( « » )
២០. នខសញ្ញា ឬវង់ក្រចក ( () )
២១. សហសញ្ញា ( – )
ជំពូក៦
សេចក្តីសន្និដ្ឋាននិងការផ្តល់អនុសាសន៍
៦.១. សន្និដ្ឋាន
ក្រោយពីបានសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងវិភាគទៅលើលទ្ធផលនៃការស្រាវជ្រាវតាមរយៈប្រធានបទខាងលើរួចមក ស្មេរអាចធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានបានថា ការសិក្សាអំពីអក្ខរៈនៅក្នុងសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ដែលអ្នកវេយ្យាករណ៍បានចងក្រងទុកន្លងមកនេះ គឺជាការសិក្សា ចេះចាំ និងចម្លងតៗគ្នាពីមួយទៅមួយ ដោយពួកគាត់មិនបានពន្យល់បកស្រាយឲ្យច្បាស់លាស់ និងលើកអំណះអំណាងមកពន្យល់ឲ្យបានស៊ីជម្រៅនោះទេ។ ម្យ៉ាងទៀតអ្នកនិពន្ធសៀវភៅវេយ្យាករណ៍ខ្មែរភាគច្រើនសុទ្ធតែទទួលឥទ្ធិពលពីភាសាបាលីសំស្ក្រឹតដែលមានវត្តមាននៅលើទឹកដីខ្មែរអស់រាប់សតវត្ស ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យពួកគាត់នៅមានជាប់ឈាមជ័របាលីមកពន្យល់លាយឡំក្នុងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ដូចករណីរាប់ព្យញ្ជនៈខ្មែរថា «…ស ហ ឡ ំ ជាដើម»។ ជាងនេះទៅទៀត ពួកអ្នកវេយ្យាករណ៍ខ្មែរពីជំនាន់មុនប្រហែលជាពុំទាន់មានចំណេះដឹងផ្នែកភាសាវិទ្យាច្បាស់លាស់នៅឡើយ ទើបពួកគាត់ពុំបានបែងចែកអំពីរបៀបរៀនអក្ខរៈ(ស្រៈ ព្យញ្ជនៈ វណ្ណយុត្តិ) រួមទាំងខណ្ឌសញ្ញាឲ្យមានលក្ខណៈប្រាកដនិយម ច្បាស់លាស់ទៅតាមក្បួនខ្នាតដែលមានឯកភាពគ្នាមួយសម្រាប់កូនខ្មែរសិក្សាឡើយ ពោលគឺម្នាក់ថាបែបនេះ ម្នាក់ទៀតថាបែបនោះ ទៅតាមការយល់ឃើញរៀងៗខ្លួន។ ប្រសិនបើពួកគាត់យល់ច្បាស់អំពីចំណេះដឹងផ្នែកភាសាវិទ្យា ម្ល៉េះសមពួកគាត់មិនច្រឡំបល់រវាងស្រៈ សូរស្រៈ ព្យញ្ជនៈ សូរព្យញ្ជនៈ វណ្ណយុត្តិ និងខណ្ឌសញ្ញានោះទេ។
ជាការសន្និដ្ឋាន តាមការសិក្សារបស់ស្មេរដូចដែលបានបង្ហាញជូននៅក្នុងជំពូកមុន គឺនៅក្នុងប្រព័ន្ធនៃអក្ខរវិធីខ្មែរមាន៖ ១. «អ» គឺជាសញ្ញាព្យញ្ជនៈ មិនមែនស្រៈ, ២. សញ្ញាស្រៈនិស្ស័យមានចំនួន២៧ ឬ២៨ បើរាប់ទាំងស្រៈកប់តួ, ៣. វណ្ណយុត្តិមានចំនួន១១តួ។
តាមការប្រៀបធៀបនៃការសិក្សាលើប្រធានបទនេះ បានផ្តល់ជាមូលដ្ឋានមួយផ្នែកដល់អ្នក សិក្សាឲ្យយល់ច្បាស់លាស់ និងចេះបែងចែកបានដាច់ស្រឡះរវាងការសិក្សាអក្ខរៈតាមវេយ្យាករណ៍ប្រពៃណី និងការសិក្សាអំពីសូរអក្ខរៈតាមបែបភាសាវិទ្យា។ ជាពិសេស របាយការណ៍ស្រាវជ្រាវនេះ បានពន្យល់វែកញែកយ៉ាងច្បាស់អំពីអ្វីទៅដែលជាស្រៈ ព្យញ្ជនៈ វណ្ណយុត្តិ និងខណ្ឌសញ្ញា ព្រមទាំងផ្តល់វិចារណកម្មយ៉ាងពិស្តារសម្រាប់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវបន្ត។
ដូច្នេះ ការសិក្សាអំពីប្រធានបទ ការសិក្សាប្រៀបធៀបអក្ខរវិធី តាមរយៈសៀវភៅវេយ្យា-ករណ៍ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងទសវត្សទី៤០ដល់៨០ បានជាប្រយោជន៍យ៉ាងខ្លាំងដល់ការសិក្សា ស្រាវជ្រាវ លើផ្នែកវេយ្យាករណ៍ ក៏ដូចជាភាសាវិទ្យាដល់អ្នកសិក្សាជំនាន់ក្រោយ ឲ្យមានមូលដ្ឋានច្បាស់លាស់ និងចូលរួមកសាងឯកសារឲ្យមានភាពសម្បូរបែប ក្នុងន័យលើកស្ទួយអក្សរសាស្ត្រជាតិឲ្យរីកចម្រើនដូចអរិយប្រទេស។
៦.២. ការផ្តល់អនុសាសន៍
ស្មេរសូមបញ្ជាក់ថា រាល់របកគំហើញដែលបានមកពីការសិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ គ្រាន់តែជាគំនិតអត្តនោម័តរបស់ស្មេរតែប៉ុណ្ណោះ វាពុំមែនជាក្បួនច្បាប់ដ៏ត្រឹមត្រូវមួយសម្រាប់ឲ្យអាន ចាត់ទុកជាឯកសារផ្លូវការនោះទេ ហើយក៏មិនឲ្យជឿងប់ងល់នោះដែរ។ ដូច្នេះ ដើម្បីចូលរួមចំណែកលើកកម្ពស់វិស័យអក្សរសាស្ត្រជាតិ ស្មេរសូមសំណូមពរឲ្យអ្នកសិក្សាជំនាន់ក្រោយខិតខំស្រាវជ្រាវ ជាបន្តទៀត ដើម្បីឲ្យរបាយការណ៍នេះកាន់តែមានភាពសុក្រឹតទ្វេឡើង ដែលអាចបានជា ប្រយោជន៍ដល់កូនខ្មែរគ្រប់រូប។ ហើយម្យ៉ាងវិញទៀត ក៏សូមសំណូមពរដល់អ្នកដែលមានតួនាទីទទួលខុសត្រូវលើការសិក្សាក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ជាពិសេសគឺក្រសួងអប់រំ គួរតែសហការឲ្យបានស៊ីជំរៅជាមួយអ្នកឯកទេសភាសាវិទ្យា ដើម្បីរៀបចំក្បួនខ្នាតវេយ្យាករណ៍ខ្មែរយើងឲ្យមានភាពល្អប្រសើរជាងមុន ក្នុងន័យលើកកម្ពស់វិស័យអក្សរសាស្ត្រជាតិយើងទាំងអស់គ្នា។
ឯកសារពិគ្រោះ
សៀវភៅវេយ្យាករណ៍
- កេង វ៉ាន់សាក់ (១៩៦៦) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរសង្ខេប ភ្នំពេញ។
- ក្រសួងអប់រំ (១៩៨៣) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ថ្នាក់ទី៥ ភ្នំពេញ : គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពផ្សាយអប់រំ។
- ក្រសួងអប់រំ (១៩៨២) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ថ្នាក់ទី៦ ភ្នំពេញ : គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពផ្សាយអប់រំ។
- ក្រសួងអប់រំ (១៩៨២) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ថ្នាក់ទី៧ ភ្នំពេញ : គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពផ្សាយអប់រំ។
- ក្រសួងអប់រំ(១៩៨៦) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ថ្នាក់ទី៨ ភ្នំពេញ : គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពផ្សាយអប់រំ។
- ជួន ណាត (១៩៥៤) អក្ខរវិធីសង្ខេប ភ្នំពេញ : រោងពុមុ្ពហង្សរី។
- ញិក នូវ (១៩៥៩) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ភ្នំពេញ : បណ្ណាគារត្រៃរតន៍។
- ពូវ អ៊ុម (១៩៥៥) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរ ភ្នំពេញ : បណ្ណាគារគីម សេង។
- រ៉ាយ ប៊ុក (១៩៥៥) ខេមរវេយ្យាករណ៍ ភ្នំពេញ : បណ្ណាគារគីម គី។
- សៀន ខ័នឌី (១៩៥៧) វេយ្យាករណ៍ខ្មែរទំនើប ភ្នំពេញ : បណ្ណាគារតិច ហុង (បោះពុម្ពលើកទី២)។
- អ៊ុយ ជួន (១៩៥៨) វេយ្យាករណ៍ពិសេស ភ្នំពេញ : បណ្ណាគារគីម គី។
- សៀវភៅផ្សេងៗ សារណា និងនិក្ខេបបទ
- ឃួន សុខម្ភូ (១៩៧២) ទម្រង់សូរវិទ្យាខ្មែរ ភ្នំពេញ។
- ច័ន្ទ សំណព្វ (២០១០) យុគលពិន្ទុឬចុចពីរ ភ្នំពេញ : រាជបណ្ឌិតសភាកម្ពុជា។
- នួន ប៊ុត (១៩៥៥) វិធីប្រើវណ្ណយុត្តិ និងខណ្ឌសញ្ញា ភ្នំពេញ។
- នៅ ស៊ុន (២០១២) លក្ខណៈនៃភាសាខ្មែរ ឯកសារបង្រៀនបរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ភាសាវិទ្យា ភ្នំពេញ។
- ប៊ី សុខគង់ (២០០២) ប្រភេទពាក្យក្នុងភាសាខ្មែរទំនើប បរិញ្ញាបត្រជាន់ខ្ពស់ភាសាវិទ្យាជំនាន់ទី១ នៃរាជបណ្ឌិត្យសភាកម្ពុជា ភ្នំពេញ។
- អៀវ កើស (១៩៩៥) ភាសាខ្មែរ ភ្នំពេញ : ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ។
ទស្សនាវដ្ដី
- ប៉ិញ សឿន (២០១២) ភាសាវិទ្យា និងការប្រៀបធៀបធាតុលេចធ្លោមួយចំនួន ក្នុងទស្សនាវដ្តីសង្គមសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រ ឆ្នាំទី៤២ លេខ៨០ ភ្នំពេញ : សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ។
- ប៉ិញ សឿន (២០១២) ភាសាវិទ្យា ក្នុងទស្សនាវដ្តីសង្គមសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រ ឆ្នាំទី៤២ លេខ៨១ ភ្នំពេញ : សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ។
- ប៉ិញ សឿន (២០១២) រំលឹកទ្រឹស្តីនានាទាក់ទងនឹងសូរ សទ្ទតា និងគ្រាមភាសា ក្នុងទស្សនាវដ្តីសង្គមសាស្ត្រ មនុស្សសាស្ត្រ ឆ្នាំទី៤៣ លេខ៨២ ភ្នំពេញ : សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ។
វចនានុក្រម
- វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ (១៩៦៧) វចនានុក្រមខ្មែរ បោះពុម្ពគ្រាទី៥ ភ្នំពេញ។
វចនានុក្រមអេឡិចត្រូនិច
- Oxford Advanced Learner’s Dictionary 8th Edition.
- Encarta Dictionary 2009.
ឯកសារជាភាសាបរទេស
- Chrystal, D. (2008). Dictionary of Linguistics and Phonetics. New York: Blackwell Publishing.
- Schendi, H. (2000). Historical Linguistics. London: Oxford University Press.
- Jacob, J. (1993). Cambodian Linguistics Literature and History. London: University of London.
- Anttila, R. (1989). Historical and Comparative Linguistics. California: University of California.
វេបសាយ
